Հայաստանում ստեղծվել է Սահմանադրական փոփոխությունների հանձնաժողով, որը պետք է քննարկի Սահմանադրությունում հնարավոր փոփոխությունները: Կա արդյոք փոփոխությունների անհրաժեշտություն. Այս թեմայի շուրջ ՍիվիլՆեթը զրուցել է սահմանադրագետ Արմեն Մազմանյանի հետ:
Արմեն Մազմանյանը իրավագիտության դոկտոր է (Ֆլորենցիայի «Եվրոպական համալսարան ինստիտուտ»): Նա իրավագիտության մագիստրոսի կոչում է ստացել ԱՄՆ Իլինոյսի համալսարանից, ուսանել է Կալիֆոռնիայի Բերքլի համալսարանում և Երևանի պետական համալսարանում: Աշխատել է Հարվարդի, Կոլումբիայի, Մյունխենի և Անտվերպենի, ինչպես նաև Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում:
– Անկախություն և Սահմանադրություն. ինչքանո՞վ է Սահմանադրությունը անկախություն հասկացության բաղկացուցիչ:
– Խորհրդանշական առումով կապը անմիջական և ուղղակի է, սակայն, անկեղծ ասած, 1995թ. ընդունված Սահմանադրությունը անկախության հետ ուղղակիորեն չի ասոցացվում:
-Ինչո՞ւ:
– Ավելի շուտ ասոցացվում է թերևս 1990թ. ընդունված Անկախության հռչակագիրը, և դուք էլ գիտեք` մեր Սահմանդրության մեջ ուղղակի հղում կա Անկախության հռչակագրին:
– Տրամաբանական շարունակությո՞ւն կարող ենք համարել:
– Սահմանադրական դատարանը, եթե հիշում եք, առիթը բաց չի թողել այդ հղումը օգտագործել և Ֆրանսիայի Սահմանադրական դատարանի լավագույն ավանդույթներից ելնելով՝ Անկախության հռչակագրի տեքստը մեկնաբանել Սահմանադրության տեքստի շրջանակում և դրանից իրավական հետևանքներ առաջացրել:
– Այսինքն՝ Անկախության հռչակագիրը սահմանադրական նորմ է հռչակել:
– Այո՛, Սահմանադրության տեքստում հղում կա Անկախության հռչակագրին: Այսպես ասենք՝ Սահմանադրական դատարանի թեթև ձեռքով Անկախության հռչակագիրը մեկնաբանվել է որպես սահմանադրական տեքստ:
– Սահմանադրությունը ստատիկ կառուցվածք և բովանդակություն ունեցող փաստաթուղթ չէ, այն դժվար է փոփոխվում, բայց փոփոխվում է: Մենք այն փոփոխեցինք 2005թ.: Հիմա ՀՀ նախագահին կից ստեղծվել է Սահմանադրական փոփոխությունների մասնագիտական հանձնաժողով: Արդյոք Սահմանադրությունը պե՞տք է հեշտ փոփոխվի, թե՞ պետք է լինի կարծր Սահմանադրություն:
-Շատ կարևոր է հաշվի առնել քաղաքական այն փուլը, որում գտնվում է Հայաստանը իր զարգացման ընթացքում: Ես կարծում եմ, որ հատկապես այս փուլում պետք է խուսափել մոտեցումների ծայրահեղականությունից: Անհրաժեշտության դեպքում Սահմանադրությունը պետք է փոփոխել, բայց մյուս կողմից՝ Սահմանադրությունը, հատկապես այս փուլում, պետք է որոշակի կարծրություն ունենա, որպեսզի ապահովի այն հիմնարար արժեքները, որոնք հռչակել է: Այս լույսի ներքո փոփոխություններն իսկապես պետք է կատարվեն միայն անհրաժեշտության դեպքում:
– Անհրաժեշտություն կա՞:
– Այս հարցին պատասխանելու համար կարծում եմ, որ թե՛ ինձ, թե՛ ձեզ, թե՛ հասարակության լայն շրջանակների մոտ պարզապես ինֆորմացիայի բացակայություն կա, որպեսզի հնարավոր լինի պատասխանել՝ այո կամ ոչ: Քաղաքական տերմինով ասեմ՝ կա ինֆորմացիոն ասիմետրիա: Մարդիկ, ովքեր նախաձեռնել են սահմանադրական փոփոխությունը, հավանաբար ունեն որոշակի նկատառումներ: Ցավն այն է, որ մենք այդ նկատառումների մասին տեղյակ չենք: Մինչ այսօր ես լսել եմ միայն բավական աբստրակտ հիմնավորումներ, որ Սահմանադրությունում կան որոշակի բացեր, որոնք արժե փոփոխել: Այսօրվա դրությամբ Սահմանադրության փոփոխելու որևէ ռազմավարական անհրաժեշտության ես չեմ տեսել, սակայն կան մի շարք հարցեր Սահմանադրության մեջ, որտեղ ինքս շտկումներ մտցնելու ջատագովը կլինեի:
-Որո՞նք են դրանք:
– Ես կարծում եմ, որ արժե փոփոխության ենթարկել կամ առնվազն մտածել տեղական ինքնակառավարման հարցերի բլոկը փոփոխության ենթարկելու մասին: Դատական համակարգում որոշակի ինստիտուցիոնալ փոփոխությունների հարցը նույնպես կարևոր է: Իմ դոկտորական թեզը վերաբերել է նման մի առաջարկի. տվյալ դեպքում Վճռաբեկ և Սահմանադրական դատարանների մերձեցման մասին է խոսքը, ի դեպ՝ Սահմանադրական դատարանի գերակայության պայմաններում: Սակայն սրանք իմ սուբյեկտիվ մասնագիտական կարծիքն են: Եվ երկրորդ՝ այս պահին միգուցե սրանք ստրատեգիական նշանակություն չունեն, որպեսզի միայն դրանց փոփոխություններով պայմանավորվի ամբողջ Սահմանադրության բարեփոխումը:
-Հասկանալի է, որ մանավանդ Հայաստանում նման փոփոխությունները իրավական շարժառիթներից բացի՝ քաղաքական շարժառիթներ են ունենում: Ներկայում հրապարակային կամ ենթատեքստով խոսվում է այն մասին, որ հիմնական թիրախը կառավարման համակարգի փոփոխությունն է, մասնավորապես՝ անցումը խորհրդարանական կառավարման: Ձեր կարծիքով՝ հասունացե՞լ է պահը, որ մենք մտածենք կառավարման ձևի փոփոխության մասին:
-Նախ՝ սկսենք նրանից, որ ցանկացած Սահմանադրություն քաղաքական ակտ է, և սահմանադրական ցանկացած բարեփոխում կամ փոփոխության գործընթաց որոշակի, եթե ոչ գերակայող, քաղաքական տարր պարտադիր պարունակում է: Իհարկե, արդեն շատ են եղել վարկածներ, թե որոնք կարող էին լինել քաղաքական այդ նկատառումները: Հիմնական վարկածը, որ ես լսել եմ, իհարկե կառավարման մոդելի փոփոխությունն է: Ինֆորմացիայի բացակայության պայմաններում կրկին չեմ կարող ասել` արդյոք դա իսկապես այն նկատառումն է, որը նկատի են ունեցել բարեփոխումները նախաձեռնելու համար:
– Դուք տեսնո՞ւմ եք նման անհրաժեշտություն:
– Իշխանական բավական բարձր ատյաններից լսել եմ, որ միգուցե դրա անհրաժեշտությունը չկա, հենց նույն Դավիթ Հարությունյանը ՍիվիլՆեթի հետ հարցազրույցում կարծես թե ասաց, որ ինքը դրա անհրաժեշտությունը չի տեսնում: Իմ կարծիքով՝ կառավարման մոդելի փոփոխությունը ակտուալ չէ, և ես ունեմ իմ փաստարկները:
Այս առաջարկը մինչ այսօր առաջ է քաշվել ընդդիմադիր կուսակցությունների կողմից, այս փոփոխության հետևում թվացյալ ժողովրդավարական ռեսուրս է դիտվում, մինչդեռ եթե ավելի խոր վերլուծության ենթարկենք, այդտեղ ոչ միայն ժողովրդավարական ռեսուրս չկա մեր քաղաքական մշակույթի պայմաններում, այլ ընդհակառակը՝ կա իշխանության կենտրոնացման հավանականության ռեսուրս:
Նաև` ինչու է խորհրդարանական համակարգը ասոցացվում ավելի ժողովրդավար համակարգերի հետ. միգուցե մոլորակի մեծ մասում խորհրդարանական մոդելով սահմանադրությունները գործում են հենց զարգացած ժողովրդավարություններում, սակայն ոչ բոլորն են հենց ժողովրդավարության գործընթացը զարգացրել հենց այդ մոդելի շրջանակում: Օրինակ, Գերմանիայում ժողովրդավարությունը զարգացել է դարերով, մինչդեռ այս մոդելին անցել են միայն նախորդ դարի կեսերին: Մեր պայմաններում ես այստեղ տեսնում եմ իշխանության կենտրոնացման վտանգ: Նախ, եկեք հասկանանք, որ կիսանախագահական համակարգի պայմաններում կա լեգիտիմության կամ ժողովրդի անմիջական մանդատը վայելող երկու մարմին՝ առաջինը նախագահն է կամ Ազգային ժողովը, կամ առաջինը Ազգային ժողովն է, երկրորդը՝ նախագահը: Դա էական չէ այս դեպքում: Գնալով խորհրդարանական համակարգի՝ մենք այդ երկու լեգիտիմություն ունեցող մարմիններից մեկին ուղղակի հանում ենք Սահմանադրության շրջանակներից: Նաև, եթե մենք կարծում ենք, որ դրանով ուժեղացնելու ենք ընդդիմության շանսը, ապա ասեմ հակառակը՝ մենք լեգիտիմության կամ ժողովրդի քվեին արժանանալու երկու հնարավորությունը, այսինքն՝ երկու ընտրության հնարավորությունը, դարձնում ենք միայն մեկ ընտրության հնարավորություն:
– Այսինքն` երկրի ղեկավարումը հանձնում ենք միջնորդավորված մանդատ ունեցող ղեկավարի:
– Չէ, պարզապես ժողովրդի կողմից անմիջական մանդատը տալիս ենք միայն մեկ մարմնի: Եվ, բնականաբար, եթե միայն մեկ մարմին է վայելում այդ մանդատը, մեր քաղաքական մշակույթի պայմաններում ավելի շատ հեռանկարներ և հնարավորություններ կան այդ մանդատը, այսպես ասած, կենտրոնացնելու և չարաշահելու, որովհետև տեսականորեն հեռանկարը այնպիսին է, որ եթե կան երկու մարմիններ, որոնք օգտվում են այդ ժողովրդական քվեից, ապա որոշակի կոնֆիգուրացիայի պայմաններում նրանք կարող են միմյանց հավասարակշռել և ավելի պլյուրալիստական դարձնել քաղաքական դաշտը: Բայց այստեղ կա շատ ավելի կարևոր փաստարկ: Դա այն է, որ խորհրդարանական համակարգերում, խորհրդարանական կառավարման մոդելում գործում է իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռման բացարձակապես այլ տրամաբանություն: Այդ տրամանաբանությունը, այլ մոդելի շրջանակում իշխանությունների տարանջատումը և հավասարակշռման մեխանիզմները այնքան հստակ չեն, որքան մենք ունենք կիսանախագահականի դեպքում:
Զրուցել է Դերենիկ Մալխասյանը
Տեսանյութը՝ դիտեք այստեղ: