Հայաստանի ֆոնդային բորսայում կներդրվի մի մեխանիզմ, որը նույնիսկ արտասահմանյան ներդրողին հնարավորություն կտա տանը նստած ինտերնետի միջոցով ձեռք բերել հայկական արժեթղթեր։ «ՆԱՍԴԱՔ ՕԷՄԷՔՍ Արմենիա» (Nasdaq OMX Armenia) ֆոնդային բորսայի գլխավոր տնօրեն Կոնստանտին Սարոյանը Սիվիլնեթին ասում է, որ այդ մեխանիզմը կլինի մեկ-երկու տարվա ընթացքում։
–Պարոն Սարոյան, ի՞նչ փուլում է Հայաստանի կապիտալի շուկան և ի՞նչ քայլեր են անհրաժեշտ այն զարգացնելու համար։
-Հայաստանի կապիտալի շուկան, կարելի է ասել, սաղմնային փուլում է։ Չի կարելի ասել, որ կորպորատիվ արժեթղթերի շուկան զրոյական վիճակում է, բայց այնուամենայնիվ այն շատ թույլ զարգացած է։ Մենք ունենք թվով քիչ ընկերություններ, որոնք ցուցակված են բորսայում, բայց մենք լավատեսորեն ենք տրամադրված։ Կատարենք մի փոքր պատմական էքսկուրս։ Սեփականաշնորհումից հետո բոլոր ընկերությունները ցուցակվել էին, գրանցվել էին ֆոնդային բորսայում։ 2008-ից հետո, երբ մենք ամբողջովին փոփոխեցինք կարգավորման բազան, այդ ընկերությունների արժեթղթերի հետ գործարքներ գրեթե չէին իրականացվել, և որոշվեց փոխել իրավական բազան, ըստ որի՝ ընկերությունները իրենք էին որոշում՝ մնալ բորսայում, թե ոչ։ Ընկերությունների մեծ մասը չէր գործում, և որոշեցին դուրս գալ բորսայից, իսկ այն ընկերությունները, որոնք մնացել են, գործող ընկերություններ են, դրանց արժեթղթերի հետ իրականացվում են գործարքներ։
Ինչ վերաբերում է կապիտալի շուկային, ապա մեր բորսայում շրջանառվում են մի քանի գործիքներ՝ բաժնետոմսեր և պարտատոմսեր, արտարժույթ և վարկային ռեսուրսներ։ Ավելի ակտիվ է վարկային ռեսուրսների և արտարժութային շուկան, իսկ կորպորատիվ բաժնետոմսերի և պարտատոմսերի շուկան այդքան էլ ակտիվ չէ։
– 2008թ., երբ շվեդական OMX AB-ի կողմից ձեռք էր բերվում Հայաստանի Ֆոնդային բորսան և Կենտրոնական դեպոզիտարիան, Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները խոստանում էին, որ կնպաստեն մի քանի տասնյակ ընկերությունների ցուցակմանը և կապիտալի շուկայի զարգացմանը։ Ինչո՞ւ դա տեղի չունեցավ։
–Միշտ, ցանկացած պահի կարևոր է տեղը և ժամանակը։ Տեղը վատ չէր ընտրվել՝ Հայաստանը, բայց ժամանակն այդքան էլ հաջող չէր։ OMX-ը Հայաստանի շուկա մուտք գործեց համաշխարհային ճգնաժամի սկզբին, և բոլոր այն հեռանկարները, որոնք նախանշվում էին մինչև ճգնաժամը, ճգնաժամից հետո այլևս չկային։ Եթե մենք հետահաց նայենք 2007-2008 թթ. կապիտալի շուկային, կտեսնենք, որ առկա էր վերելք, տարեկան մի քանի ընկերություններ թողարկում էին պարտատոմսեր, և շուկան զարգանում էր: Եվ այդ ժամանակ որոշում ընդունվեց մուտք գործել հայաստանյան շուկա։ Տեղի ունեցավ այն, ինչ տեղի ունեցավ. բոլոր երկրներում տեղի ունեցավ կապիտալի շուկաների անկում, իսկ Հայաստանում եթե ինչ-որ մի բան ծնվում էր, ապա դա նվազեց մինչև զրոյական մակարդակ։ Դրա համար այդքան էլ ճիշտ չէ ասել, որ միայն OMX-ի մուտքով կարել է զարգացնել կապիտալի շուկան։ Շուկայի զարգացման համար պետք են նաև այլ նախադրյալներ։ Մենք տեսնում ենք, որ աշխարհում կապիտալի շուկաները թափ են հավաքում, վերականգնվում են, և այսօր նորից կարող ենք խոսել այն հեռանկարների մասին, որոնք նախանշվել էին մինչև ճգնաժամը։
-Ինչու տնտեսավարողները նախընտրում են վարկեր վերցնել, այլ ոչ թե միջոցներ ներգրավել պարտատոմսերի թողարկման ճանապարհով։
-Դա հետաքրքիր հարց է, և մենք տնտեսավարողներին միշտ փորձում ենք բացատրել թե ինչու կարելի է թողարկել պարտատոմսեր, այլ ոչ թե վերցնել վարկեր։ Կան մի քանի առանձնահատկություններ։ Վարկը փոխառու միջոցն է, և դրա համարժեքը կապիտալի շուկայում պարտատոմսերն են։ Թեև վարկերի և պարտատոմսերը միջոցների տեսակետից համանման են, դրանց ներգրավման գործընթացները տարբեր են։ Վարկերի դեպքում ընկերությունը դիմում է բանկ, լրացնում է համապատասխան փաստաթղթեր․ և եթե նորմալ աշխատում է, բանկից ստանում է վարկը։ Կապիտալի շուկայում գործընթացը մի փոքր այլ է։ Իհարկե, ընկերությունը նույնպես լրացնում է համապատասխան փաստաղթեր, բայց թողարկված պարտատոմսերի տեղաբաշխումը միանշանակ չէ։ Ընկերությունները մեզ միշտ հարցնում են՝ իսկ որտե՞ղ են երաշխիքները, որ թողարկվելիք պարտատոմսերը կգնվեն, և այստեղ առաջանում է հարց, թե ով է տեղաբաշխելու և ով է պատասխանատվություն կրելու տեղաբաշխման համար։
-Բայց չէ՞ որ կա ապահովված տեղաբաշխում։
-Իհարկե, կա ապահովվող տեղաբաշխում, երբ տեղաբաշխողը՝ անդերրայթերը, իր վրա է վերցնում պատասխանատվությունը։ Մեր շուկայում պարտատոմսերի գրեթե բոլոր տեղաբաշխումները եղել են ապահովված, այսինքն՝ եթե տեղաբաշխողը չի կարողանում ներգրավել ներդրողներին, ապա պարտավորվում է ձեռք բերել թողարկված ողջ ծավալը։ Սա արդարացի է, բայց մյուս կողմից՝ պարտատոմսերի գործընթացը մի փոքր ավելի երկար է տևում, քան վարկային միջոցների ներգրավումը: Եթե վարկի ներգրավումը տևում է մոտ մեկ ամիս, ապա պարտատոմսերի առաջին թողարկման գործընթացը տևում է երեքից վեց ամիս։
-Գուցե մեր ընկերությունները պարզապես որոշակի չափով գործում են ստվերում և չեն ցանկանում թափանցիկ աշխատել, ինչը պահանջվում է կապիտալի շուկա մուտք գործելու համար։
-Այո, երբ ընկերությունը ցանկանում է մուտք գործել կապիտալի շուկա, թափանցիկության խնդիր կա։ Պարտատոմսերը ձեռք են բերում ներդրողները՝ մասնավոր, թե ինստիտուցիոնալ։ Ներդրողի համար կարևոր է հետ ստանալ իր միջոցները, ստանալ եկամուտներ և ունենալ կանխատեսումներ, թե արդյոք տվյալ ընկերությունը ռիսկային է, ֆինանսապես կայուն է, թե ոչ։ Այստեղ ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ բոլորը ճանաչում են այդ ընկերությանը, տեսնում են նրա գործունեությունը, բայց այդ ընկերությունը ցույց է տալիս ցածր եկամուտներ։ Ընկերություններն իրենց համար պետք է որոշեն, եթե ցանկանում են շուկայական գներով գումարներ ներգրավել պարտատոմսերի միջոցով, ապա պետք է ցույց տան, այսպես ասած՝ գեղեցիկ պատկեր։ Այսինքն՝ շրջանառության գոնե մի մասը դուրս բերել ստվերից, ցույց տալ եկամուտներ և գրավել ներդրողներին։
Մենք խոսում ենք ստվերի կրճատման մասին, և վաղ թե ուշ դա տեղի է ունենալու: Այդ ժամանակ թափանցիկ ընկերությունները անպայման կգան կապիտալի շուկա՝ միջոցները պարտատոմսերի թողարկման ճանապարհով ներգրավելու համար։ Պարտատոմսերը նախ հնարավորություն են տալիս շուկայական գներով միջոցներ ներգրավել, վարել բանակցություններ ոչ թե մի քանի բանկերի հետ, այլ թողարկման ճանապարհով միջոցներ ներգրավել հենց այդ նույն բանկերից։
-Հայաստանի կողմից եվրաբոնդերի թողարկումը կնպաստի՞ ներքին կապիտալի շուկայի զարգացմանը։
-Կնպաստի անխուսափելիորեն։ Երբ արտասահմանյան ինստիտուցիոնալ ներդրողների, հեչֆոնդերի, կենսաթոշակային հիմնադրամների, բանկերի հետ հանդիպումների ժամանակ մենք խոսում ենք մեր գործիքակազմի մասին, օրինակ՝ պետական պարտատոմսերի մասին, դա նրանց շատ հետաքրքրում է և նրանք պատրաստ են ներդրումներ կատարել Հայաստանում։ Պարզապես անհրաժեշտ է կազմակերպել գրագետ և գեղեցիկ մեխանիզմ մուտքի համար։ Տեսե՛ք, եթե այսօր արտասահմանյան որևէ բանկ ցանկանա գնել ազգային արժույթով պետական պարտատոմսեր, նա պետք է հաշիվ բացի կա՛մ Կենտրոնական դեպոզիտարիայում, կա՛մ բանկերից մեկում։ Ինստիտուցիոնալ ներդրողը պետք է անցնի ներդրումային առարկայի օբյեկտիվ գնահատման ողջ գործընթացը (due diligence). դա նրանց համար շատ բարդ է, և նրանք $30-$50 մլն-ի համար չեն անցնի այս ողջ գործընթացը։ Նրանք պարզապես ցանկանում են, որ իրենց այդ ձեռքբերած արժեթղթերը գտնվեն որևէ սուբդեպոզիտարիայում, որտեղ արդեն ունեն հաշիվ։ Երբ մենք այս ամենե իրենց համար ապահովվենք նրանք կսկսեն ներդրումներ կատարել Հայաստանում։ Մեր համար է $30-$50 մլն-ը լուրջ գումար, ինստիտուցիոնալ ներդրողների համար դա մեծ գումարներ չեն և իրենց նույնիսկ պատրաստ են որոշակի ռիսկեր կրել հատկապես եթե հաշվի առնենք որ մեր պարտատոմսերի եկամտաբերությունները բավական գրավիչ են։
Ինչ վերաբերում է եվրաբոնդերին, ապա ցանկացած ինստիտուցիոնալ ներդրողի համար պետք է լինի բենչմարկ՝ կողմնորոշիչ, որի հետ պետք է համեմատվեն մյուս գործիքները։ Ներքին շուկայում շրջանառվող պետական պարտատոմսերը չեն կարող լինեն այդ բենչմարկերը, քանի որ դրանք լոկալ են, դրանց եկամտաբերությունը կախված է երկրի ֆինանսական վիճակից, և դրանք ձեռք են բերում դիլերները, բանկերը։ Եվրաբոնդերը բենչմարկ են, և ներդրողները հետագայում թողարկվելիք պարտատոմսերի եկամտաբերությունը համեմատելու են այս պետական պարտատոմսերի հետ։ Եվրաբոնդերի եկամտաբերությունը 6,25%, դա լավ բենչմարկ է, և երբ օրինակ՝ վաղը մենք ներդրողներին ասենք, որ ունենք 10% եկամտաբերությամբ պարտատոմսեր, նրանք դա համեմատելու են հենց այդ 6,25%-ի հետ։
–Ֆինանսների նախարարը հայտարարել է, որ եվրաբոնդերի թողարկման պատճառներից մեկն այն էր, որ մասնավոր ընկերությունները ցանկություն էին հայտնում դուրս գալ միջազգային ֆինանսական շուկա՝ պարտատոմսերի թողարկումով, և իրենց պետք էր այդ բենչմարկը։ Դուք գիտե՞ք ընկերություններ, որոնք Հայաստանում կարող են ներդնել մի քանի հարյուր միլիոն դոլար և ավելի գումարներ, քանի որ առկա է թողարկման օպտիմալ նվազագույն ծավալ, որը գրեթե այդքան է կազմում։
-Մասշտաբի էֆեկտ, իհարկե կա, և հնարավոր չէ գնալ Լոնդոնի բորսա կամ Nasdaq OMX և ասել, որ ցանկանում եք տեղաբաշխել $10 մլն-ի կամ $100 մլն-ի պարտատոմսեր։ Նման ծավալի տեղաբաշխումները կարող են լինել լոկալ բորսաներում, օրինակ՝ «ՆԱՍԴԱՔ ՕԷՄԷՔՍ Արմենիա» -ում։ Այստեղ կարևոր է ոչ թե այն, թե հետագայում թողարկվելիք պարտատոմսերը որտեղ են տեղաբաշխվելու, այլ արտասահմանյան ներդրողների ներգրավումը։ Ընկերությունը կարող է տեղաբաշխումը կատարել Հայաստանի բորսայում, բայց ներգրավել արտասահմանյան ինստիտուցիոնալ ներդրողների։
Այսօր մենք՝ բորսան, մշակում ենք մեխանիզմ, որով ստեղծվելու է սխեմա, որը արտասահմանյան ներդրողներին հնարավորություն կտա ազատ կատարել ներդրումներ հայաստանյան կորպորատիվ արժեթղթերում։ Մենք ապահովելու ենք ներդրողների մուտքը հայաստանյան շուկա՝ առանց լուրջ ջանքերի։ Օրինակ, կստեղծվի մի մեխանիզմ, որ ներդրողը նույնիսկ տանը նստած՝ ինտերնետի միջոցով, կարողանա գնել հայկական արժեթղթեր։ Դա կլինի մեկ-երկու տարվա ընթացքում։
Զրուցել է Արմենակ Չատինյանը
Տեսանյութը դիտեք այստեղ:
