Դոկտոր Արմեն Տեր–Կյուրեղյանը Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի (ՀԱՀ) հիմնադիրներից է, ներկայում՝ համալսարանի նախագահը։ Համալսարանն իր գործունեությունն սկսել է այն նույն օրը, երբ Հայաստանի խորհրդարանը հռչակեց անկախություն՝ 1990թ. օգոստոսի 23-ին։ Դոկտոր Տեր–Կյուրեղյանը ՍիվիլՆեթի Մարիա Թիթիզյանին պատմել է Հայաստանի անցած ուղու, մարտահրավերների և երկրի համար կրթության կարևորության մասին։
–Դուք այս համալսարանի հիմնադիր հայրերից եք։ Այն հիմնադրել եք Հայաստանի Հանրապետության հետ միասին: Եվ դա այն ժամանակվա համար բավական համարձակ քայլ էր:
-Այո, համալսարանը բացեց իր դռները նույն օրը, երբ Հայաստանի խորհրդարանը հռչակեց անկախություն: Այո, սկզբնական տարիները բավական բարդ էին: Երկրաշարժից անմիջապես հետո էր: Գաղափարը ծագեց 1988-ի պատճառով: Հիշում եմ, երբ ԱՄՆ-ում, Կալիֆոռնիայի համալսարանի կառավարիչների հետ հանդիպման ժամանակ նրանք հավանություն տվեցին մասնաճյուղի բացմանը և համաձայնեցին մասնակցել համալսարանի հիմնադրմանը: Մի խումբ լրագրողներ հարցազրույց վերցրին մեզնից։ Նրանք հարցրին` արդյո՞ք ճիշտ ժամանակն է համալսարան հիմնադրել մի երկրում, որը քայքայվում է երկրաշարժի ու պատերազմի հետևանքով: Այդ ժամանակ իմ պատասխանն էր այո, քանի որ հենց անցումային պահերում են տեղի ունենում խոշոր փոփոխություններ, և սա պատեհ առիթ էր նման բան նախաձեռնելու համար: Այո, շատ դժվար ժամանակներ էին, սակայն մենք կարողացանք դա անել, պահպանել, զարգացնել և այսօր ունենալ առողջ համալսարան:
–Եվ այն իսկապես այսօր Հայաստանում դառնում է բարձրագույն կրթության առաջատարը: Ամեն տարի Ամերիկյան համալսարան դիմորդների թիվն աճում է, և այժմ, երբ ունեք նաև բակալավրիատի ծրագրեր, կարծում եմ` շատ ծնողներ իրենց հայացքն ուղղում են ՀԱՀ` որպես որակյալ բարձրագույն կրթության օրինակի: Որպես 23 տարի առաջ ծագած գաղափարի կրող և հիմնադիր՝ այսօր՝ 23 տարի հետո, Դուք այստեղ եք որպես նախագահ: Ի՞նչ զգացողություններ ունեք:
-Ես պետք է ասեմ, որ ինձ համար առանձնահատուկ պատիվ է լինել այս դերում և ղեկավարել համալսարանը։ Համալսարանի համար հիմա շատ կարևոր ժամանակահտված է, խաչմերուկի վրա ենք, նոր շեմ ենք ոտք դրել, և բակալավրի ծրագրի շնորհիվ շատ արագ զարգանում ենք։ Անցյալ երկու տարվա ընթացքում համալսարանի ուսանողների թիվն ավելացել է 600-ով։ Ներկայում մագիստրոսական և բակալավրի ծրագրերում մենք ունենք 1200 ուսանող և երկու տարի անց կունենանք 2000 ուսանող։ Եվ ինչպես դուք նկատեցիրք, մեր դիմորդների թիվն անցյալ տարվա համեմատ ավելացել է 50 տոկոսով, և մեզնից պահանջարկը մեծ է, որպեսզի ավելացնենք նոր մասնագիտություններ թե՛ բակալավրիատում, թե՛ մագիստրատուրայում, հատկապես՝ առաջինում։ Մենք զգում ենք այդ պահանջարկը։ Շատերը` թե՛ կառավարությունից, թե՛ հանրությունից, խնդրում են ավելացնել լրացուցիչ մասնագիտություններ: Մենք այդ ուղղությամբ մտածում ենք: Այժմ վճռորոշ պահ է, քանի որ մենք պետք է որոշում կայացնենք` որ ուղղությամբ աճել, ինչպես աճել: Նաև պետք է ամրապնդենք մեր կազմակերպությունը: Խոսքը նաև ֆինանսական կայունության մասին է: Սրանք կարևոր խնդիրներ են, որոնց վրա պետք է աշխատեմ: Այսպիսով, համալսարանի և դրա նախագահի դերի առումով առաջիկա մի քանի տարիները վճռորոշ են լինելու: Ինձ համար պատիվ է լինել այս պաշտոնում, դժվար գործ է, սակայն պետք է նշեմ, որ նաև շատ գոհացուցիչ է: Ցանկացած պահի, երբ լարված եմ լինում կամ մտքումս հարցեր են պտտվում, բավական է պարզապես զբոսնել միջանցքներում, տեսնել այդ երիտասարդ, եռանդուն ուսանողներին, որոնք ուսման ծարավ են և կենսուրախ: Մեր ուսանողները գոհ են համալսարանից. պետք է պարզապես դուրս գալ միջանցք, տեսնել նրանց, և ամեն ինչ փոխվում է:
–ՀԱՀ–ի առավելություններից է նաև, որ այն փոխկապված է Կալիֆոռնիայի համալսարանի հետ և հավատարմագրված է ԱՄՆ–ում: Ըստ Ձեզ՝ որո՞նք են համալսարանի մյուս գրավիչ կողմերը, ընդ որում՝ ոչ միայն հայաստանցի, այլև Սփյուռքի ուսանողների համար:
–Սա ամերիկյան համալսարան է այն առումով, որ մենք որդեգրել ենք կրթության ամերիկյան մոտեցումը: Այստեղ ուսանող-ֆակուլտետ-դասախոս հարաբերությունը շատ բաց են: Դասախոսական կազմից ակնկալվում է, և այդպես է, որ նրանք հասանելի լինեն ուսանողների համար: Դասապրոցեսը ոչ միայն տեղեկատվություն է տալիս. այն ավելի շատ փոխադարձ գործընթաց է, մասնակցություն: Խրախուսվում է ուսանողների ազատ մտածողությունը: Ուսանողներին ամեն հնարավորություն տրվում է ինքնարտահայտվելու համար` թե՛ բանավոր, թե՛ գրավոր` շարադրությունների միջոցով: Այնպես որ, ուսանողներին տրվում է աճի հնարավորություն անկախ մտածողության և ինքնակրթության առումով: Մեր առաքելությունն այստեղ ոչ միայն ուսանողներին տեղեկություն փոխանցելն է, այլև նրանց սովորել սովորեցնելը: Մենք ուզում ենք, որ նրանք լինեն ցմահ սովորողներ: Կարծում եմ` սա է մեր էական տարբերությունը մյուս բուհերի համեմատ, որոնք ունեն ավելի ավանդական կրթական մոտեցումներ և խորհրդային ժամանակաշրջանի մնացուկներ:
–Չնայած ՀԱՀ–ում ուսման վճարները Հայաստանի համար կարող են համեմատաբար բարձր լինել, դրանք իրականում շատ թանկ չեն: Համալսարանը հասանելի հաստատություն է այն ընտանիքների համար, որոնք ցանկանում են, որ իրենց երեխաները հաճախեն այս համալսարանը:
-Տեղացի հայ ուսանողների, Հայաստանի քաղաքացիների և սիրիահայերի համար համալսարանը սուբսիդավորում է ուսման վարձավճարների մեծ մասը, ինչպես նաև նրանց վարձերը, ովքեր ունեն տասնամյա վիզաներ: Բացի դրանից, մենք բավական կարիքի վրա հիմնված բավական մեծ ֆինանսական օգնություն ենք ստանում: Ունենք այսպես կոչված ընդունելության համակարգը, երբ դիմորդին ընդունելիս հաշվիչ չի առնվում նրա ֆինանսական վիճակը [need-blind admission]։ Այնպես որ, մենք ընդունում ենք հայտեր, ունենք նաև ֆինանսական հայտեր, որոնք առանձին են: Երբ որոշում ենք կայացնում ընդունելու տվյալ ուսանողին, նայում ենք, թե արդյո՞ք ուսանողը դիմել է ֆինանսական օգնության, եթե՝ այո, ապա ֆինանսական ինչպիսի աջակցության կարիք ունի նա, և մենք հատկացնում ենք ֆինանսական օգնություն վարձավճարի 25-ից մինչև 90 տոկոսը: Մենք պնդում ենք, որ նրանք վճարեն առնվազն 10 տոկոսը, քանի որ ըստ մեզ` դա ապահովում է պատասխանատվություն: Բայց նույնիսկ, երբ ուսանողը չի կարող վճարել այդ 10 տոկոսը, մենք նրան վարկ ենք տրամադրում, որը կարող է վեադարձնել ավարտելուց և աշխատանքի անցնելուց հետո:
–Պատմեք խնդրեմ համալսարանի կամպուսի կյանքի, համալսարանական հանրույթի մասին: Արդյո՞ք այսօր ՀԱՀ–ի շուրջ ձևավորված է հանրույթ, որն աջակցում և մասնակցում է ձեր միջոցառումներին:
–Նախ, մեր ուսանողների մասին. նրանց համալսարանական կյանքը միայն դասերն ու սովորելը չէ: Նրանք ունեն մի քանի ակումբներ, շուտով բեմականացում են պատրաստում, ունեն շախմատի ակումբ և այլն: Կցանկանայի, որ ունենայինք նաև սպորտային համալիր, օրինակ ֆուտբոլի դաշտ…
– Որն այժմ չունե՞ք:
-Մենք չունենք դրանք: Ունենք մարզադահլիճ, սակայն մենք վարձակալում ենք այլ տարածքներ, որտեղ մեր ուսանողներն անցկացնում են ֆիզիկական պատրաստվածության իրենց դասընթացները: Այնպես որ, ուսանողական կյանքը միայն դասերով չի սահմանափակվում: Ունենք բազմազան միջոցառումներ` դասախոսություններ, սեմինարներ, մուտքն ազատ է մեր ուսանողների, անձնակազմի և, իհարկե, հանրության համար: Մեր գրադարանը, օրինակ, բաց է հանրության համար: Գրադարան հաճախողների ու նվիրատուների մեծ մասը դրսից են: Ունենք 13 հազար հաճախող և ընդամենը՝ 1,200 ուսանող: Միգուցե լսել եք, վերջերս [Նյու Յորքի Կարնեգի կորպորացիայի նախագահ] Վարդան Գրիգորյանն իր գրքերի հավաքածուն նվիրաբերեց:
–Կարծեմ սա տարածաշրջանում ամերիկյան միակ համալսարանն է: Այդպես չէ՞:
–Մենք ամերիկյան միակ համալսարանն ենք ամբողջ նախկին խորհրդային հանրապետություններում: Համենայնդեպս, միակը, որ հավատարմագրված է: Մյուս բաղադրիչը, իհարկե, մեր շրջանավարտներն են: Ունենք ավելի քան 2500 շրջանավարտ, հիմնականում՝ մեր մագիստրոսական ծրագրերի: Մենք դեռ չունենք բակալավրիատի շրջանավարտներ։ Երբ ունենանք, իհարկե, մեր շրջանավարտների թիվը արագ կաճի: Կարող եմ ասել, որ մեր շրջանավարտների ավելի քան 71 տոկոսը աշխատում և ապրում է Հայաստանում: Նրանցից շատերը բավական հաջողակ են: Մենք շարունակում ենք ներգրավել նրանց համալսարանական կյանքին: Նրանք մեր աջակցության խումբն են: Ուրախությամբ նշեմ, որ անցյալ և այս տարի շրջանավարտները միավորվել են և ստեղծել շրջանավարտների կրթաթոշակային հիմնադրամ։
–Խոստումնալից է:
–Այո, և առաջիկա տարում կլինեն մեկ կամ ավելի ուսանողներ, որոնք ֆինանսական օժանդակություն կստանան մեր շրջանավարտների շնորհիվ: Այսպիսով, մենք նրանց ներգրավում ենք մեր ծրագրերում, և նրանք հաճախ այստեղ են` խոսում են մեր ուսանողների հետ, ուղղորդում, երբեմն գործատուներ են, ովքեր փնտրում են պրակտիկանտների:
–Շատ լավ: Համալսարանի կարևոր բաղադրիչ է հետազոտությունը, զարգացումը: Այս առումով ինչո՞վ է տարբերվում ՀԱՀ–ը Հայաստանի մյուս պետական կամ այլ բուհերից:
-Կրկին, հետազոտություններ. դասավանդման, ուսանելու և հետազոտությունների միջև զուգահեռը հատուկ է ամերիկյան համալսարաններին: Ինչպես գիտեք, ԱՄՆ-ում հետազոտությունն արվում է բուհից ոչ առանձին հաստատություններում: Այնպես որ, մենք շատ շահագրգիռ ենք` ունենալու միաժամանակ դասավանդում և հետազոտություն մեր բուհում, ուստի մենք հիմնել ենք մի քանի հետազոտական կենտրոններ, կարծեմ՝ յոթը: Բացի այդ, մենք ունենք «Հակոբյան» բնապահպանական կենտրոնը, որը բազմաթիվ հետազոտություններ է իրականացնում է՝ կապված շրջակա միջավայրի հետ: Մեր որոշ հետազոտական կենտրոններ բավականին ակտիվ են, օրինակ՝ ինժեներական հոտազոտական կենտրոնը ծրագրեր է իրականացնում մի շարք կազմակերպությունների հետ: «Սամսունգ» կորպորացիան երկար տարիներ աջակցում է, «Ֆոլկսվագեն» հիմնադրամը, «Տեմպուսը»: Պետք է նաև նշեմ, որ մեր ամբիոնում շատերը տպագրվում են միջազգային ամսագրերում, և մենք հպարտանում ենք նաև դրանով:
–Եվ այս ամենը երկարաժամկետ հեռանկա՞րն է։
-Իհարկե, սա համալսարանի երկարաժամկետ հեռանկարն է: Հենց պատրաստ լինենք, դուք կտեսնեք հսկայական աճ բուհում իրականացվող հետազոտական աշխատանքների քանակի ու որակի մեջ, քանի որ իսկապես անհրաժեշտ են բակալավրի ծրագրեր` իրականացնելու խոր, էական, հիմնարար հետազոտություններ: Այնպես որ, սա ևս ապագայի մեր տեսլականի մասն է, որը շուտով կիրականանա:
