Թուրքիայում մարդու իրավունքների ամենակարևոր պաշտպաններից մեկին՝ փաստաբան Էրեն Քեսքինին, թուրքական դատարանը դատապարտել է 10-ը ամսվա ազատազրկման՝ 301-րդ հոդվածի հատկանիշներով։
Էրեն Քեսքինը 2005 թվականին Մարդինում 12-ամյա երեխայի և նրա հոր սպանությունից հետո հայտարարել էր, որ թուրքական պետությունն այն վայրի գաղափարախոսության կրողն է, որը կարող է երեխա սպանել, հետևաբար՝ Թուրքիան պետք է պատասխան տա։
Այս խոսքերից հետո նրա դեմ դատական գործ է հարուցվել 301-րդ հոդվածով, որով սահմանվում է պատիժ Թուրքիայի Հանրապետությունը բացահայտ վիրավորելու համար: Հիշեցնեմ, որ նման մեղադրանք է ներկայացվել Թուրքիայի տարբեր հայտնի մտավորականներին՝ Հրանտ Դինքին, Օրհան Փամուքին և Էլիֆ Շաֆակին… Շատերի կարծիքով՝ այս մեղադրանքից հետո էր Դինքը հայտնվել ազգայնականների թիրախում…
Դատարանը մեղավոր է ճանաչել Էրեն Քեսքինին և դատապարտել տասը ամսվա ազատազրկման՝ բացառելով պատիժը հետաձգելու կամ դրամական տուգանքով փոխարինելու տարբերակները։
Եթե վճռաբեկ դատարանը հավանություն տա դատարանի որոշմանը՝ Քեսքինը ստիպված է լինելու բանտ նստել։
Էրեն Քեսքինը «Մարդու իրավունքների պաշտպանության» Ստամբուլի մասնաճյուղի նախկին նախագահն է և հանդիսանում է Սամաթիայի, ստամբուլահայերի վրա կատարված հարձակումների և սպանությունների փաստաբանը։ Նրա գլխավորած միությունը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը և ապրիլի 24-ին սգո միջոցառումներ է կազմակերպում։
ՍիվիլՆեթի լրագրող Ալին Օզինյանը զրուցել է Քեսքինի հետ այդ մասին:
2005 թվականին Թուրքիայի Մարդին քաղաքում Ձեր ելույթներից մեկում ասացիք, որ պետությունն ունի այնպիսի դաժան մտածելակերպ, որ ի վիճակի է սպանել տասներկու տարեկան տղայի: Դուք նաև նշեցիք, որ Թուրքիան կեղտոտ պատմություն ունի: Եվ այդ պատճառով տասը տարի անց Դուք ստացաք տասը ամիս ազատազրկում՝ ըստ թուրքական քրեական օրենսգրքի 301-րդ հոդվածի: Ձեր կարծիքով՝ ինչու տասը տարի անց այս 301-րդ հոդվածը կրկին ի հայտ եկավ, և ինչու Ձեզ ազատազրկման ենթարկեցին:
-Ինչպես նշեցիք, այդ ելույթն ունեցել եմ 2005-ին, երբ տասներկու տարեկան Ուղուր Քայմազն իր հոր հետ սպանվել էր Քրդստանում: Ինձ հրավիրեցին մի կոնֆերանսի Չերքեզքոյում, որտեղ ելույթ ունեցա, խոսեցի այդ տասներկու տարեկան երեխայի սպանության մասին, և վերահաստատեցի, որ սա այսօրվա բռնություն չէ: Թուրքիայի Հանրապետությունն արդեն իսկ հիմնադրված է մի հսկայական հանցագործության վրա: Ես սա կրկնում եմ իմ ամեն մի ելույթում: Մենք կարող ենք գնահատել մեր ներկան՝ սկսած 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանությունից և եզրակացնել, որ պետությունը ունի կեղտոտ պատմություն: Քանի դեռ նրանք չեն առերեսվում պատմությանը՝ նրանք նոր հանցանքներ են գործում: Ես ասել եմ այդ ամենը, և նրանք դատական գործ հարուցեցին իմ դեմ: Նախկինում ևս իմ դեմ բազմաթիվ գործեր են հարուցվել: Այս դեպքում ևս սկզբում ինձ տույժի ենթարկեցին, որից հետո ես դիմեցի Գերագույն դատարան: Մինչ այս գործը գտնվում էր Գերագույն դատարանում՝ 301-րդ հոդվածը ենթարկվեց փոփոխության ԵՄ-ին գոհացնելու համար, և այս հոդվածով ինչ-որ մեկի նկատմամբ դատական գործ հարուցելու համար անհրաժեշտ էր Արդարադատության նախարարի թույլտվությունը: Այսպիսով՝ իմ գործը գնաց Արդարադատության նախարարություն: Այդ ժամանակ, նախարարը Սադուլլահ Էրգինն էր, և նա թույլ տվեց իմ դեմ դատական գործ հարուցել: Իմ դեմ դատական գործ հարուցվեց, և տասը տարի անց ես ստացա այս դատավճիռը: Ընդհանուր առմամբ՝ նրանք փոխարինում են կարճ պատժաժամկետները տույժերով ու տուգանքներով, կամ հետաձգում որոշումը: Բայց այս դեպքում, դատարանն արդարացրեց իր որոշումը, ասելով, որ կասկածյալն ունի դատվածություն և քրեական միտումներ: Իհարկե, սա ևս կասկածելի է: Ես մարդու իրավունքների պաշտպան եմ, իսկ դատարանը պնդում է, որ քրեական անցյալ ունեմ: Հիմա ես բողոքարկել եմ այս որոշումը և այն գնաց Գերագույն դատարան:
Քանի որ խոսեցիք քրեական անցյալից, ցանկանում եմ հարցնել՝ արդյո՞ք «ազատ մտածելու» հանցանքը Թուրքիայում համարվում է լուրջ քրեական անցյալ:
-Կարծում եմ՝ սա է պետության քրեական անցյալը: Պետությունը չի ցանկանում խոսել իր հանցանքների մասին, այդ պատճառով նոր հանցագործություններ են ավելանում հներին: Ես բանտարկվել եմ նաև 1995-ին: Այն բաները, ինչ այն ժամանակ էինք ասում, հիմա բոլորն են ասում: Հետևաբար՝ մենք ճիշտ ենք: Այս պետությունը կարմիր գծեր ունի, և Հայոց ցեղասպանությունը դրանց շարքում առաջինն է՝ քրդական հարցի, Կիպրոսի ռազմական օկուպացիայի, հակաժողովրդավար աշխարհիկության և այլնի հետ միասին: Պետությունը չի ցանկանում, որ որևէ մեկն իր պաշտոնական գաղափարախոսությունից դուրս որևէ այլ բան ասի: Այս հարցում փոփոխություն չկա: Նույնիսկ իսլամիստների ու քեմալականների միջև տարբերություն չկա այս հարցում: Սրա ամենավերջին օրինակին ականատես ենք լինում Դողու Փերինչեքի դատական գործում, թե ինչպես այս երկու կողմերը միասնական էին: Սա թուրքական հասարակությունում խոր արմատներ ունեցող տեսակետ է: Եվ, այս տեսակետի պատճառով, մենք դիտվում ենք որպես քրեական անցյալ ունեցողներ: Սակայն, մարդկային տեսանկյունից, ըստ իս՝ քրեական անցյալ ունեցողը պետությունն է:
Բացի 1915-ի Հայոց ցեղասպանությունը՝ Դուք, որպես իրավապաշտպան նաև ներգրավված էիք Ստամբուլի Սամաթիա շրջանում հայ տարեց կանանց վրա հարձակումների ու նրանց սպանությունների բացահայտման գործում: Ի՞նչ եք կարծում, արդյո՞ք Ձեզ ցանկանում են վախացնել:
– Կարծում եմ՝ նրանք հաստատ ցանկանում են ահաբեկել ինձ, քանի որ Թուրքիայի Հանրապետությունը չի ցանկանում հարցեր տալ իր անցյալի մասին, վախենալով իր հսկայական հանցանքների բացահայտումից: Նրանք տեղյակ են, որ չեն կարող սա կանխել: Ինչպես ասվում է հայտնի ասացվածքում՝ նրանք թաքնվելու տեղ են փնտրում: Սակայն դեռ կան մարդիկ, որոնք ցանկանում են քննարկել սա: Մենք, որպես մարդու իրավունքների պաշտպաններ, այսպես ենք կարծում. Նրանք միշտ մեզ կասեն, որ այժմ դրա հարմար ժամանակը չէ: Երբեմն նույնիսկ մեր կողմը կանգնած մարդիկ են նույնն ասում: Նրանք ասում են՝ մարդիկ պատրաստ չեն, պետությունը պատրաստ չէ: Մենք սա չենք ընդունում: Եթե խնդիր կա՝ մենք պետք է խոսենք այդ մասին հենց այդ պահին: Մենք միայն դա ենք փորձում անել: Մենք գիտենք, թե որոնք են պետության հանցանքները, մենք բարձրաձայնում ենք դրանք, և մենք կշարունակենք անել դա:
Երբ հանդես եկաք այդ ելույթով՝ «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության կառավարման առաջին տարիներն էին: Դրանից տասը տարի է անցել: Որտե՞ղ է այժմ գտնվում Թուրքիան՝ մտքի ազատության և ժողովրդավարացման առումով:
Երկար պայքարը, ԵՄ ճնշումներն ու միջազգային պարտավորությունները, սոցիալական լրատվամիջոցների զարգացումները, այս ամենը Թուրքիայում հանգեցրել են որոշ փոփոխությունների: Սակայն այդ փոփոխությունները շատ քիչ են՝ համեմատ այն գնի, որ վճարվում է դրա դիմաց: Սուտ կլինի ասել, որ բոլորովին չի փոխվել: Տասը տարի առաջ ընդհանրապես չէինք կարող խոսել Հայոց ցեղասպանության մասին: Այժմ հնարավոր է ավելի ազատ խոսել դրա մասին: Նույնը՝ նաև քրդական հարցում: Բայց այդ քննարկումները տեղի են ունենում շատ ուշ և շատ թանկ գնով, և, կարծում եմ, դրանք բավարար չեն: Սակայն ես ոչ միայն պետությանն եմ մեղադրում՝ պետությունն արդեն իսկ հանցագործ է և կեղտոտ: Պետության տոտալիտարիզմի պատճառով գոյություն ունի շատ խոր արմատավորված պաշտոնական գաղափարախոսություն: Անկախ նրանից՝ աջ, թե ձախ թևերն են, հասարակության բոլոր մասերը սնվում են «Միություն և առաջադիմություն» մտքերով: Շատ քչերն են, որ առաջ են անցել դրանից: Սա է պատճառը, որ յուրաքանչյուրը պետք է քննի ինքն իրեն, նույնիսկ մարդիկ, ովքեր պաշտպանում են մարդու իրավունքները: Ձախերը, սոցիալիստները, հեղափոխականները, լիբերալները՝ բոլորը պետք է կասկածի տակ դնեն իրենց: Որքանո՞վ ենք մենք պահանջում, որ պետությունը փոխվի: Ըստ իս՝ այսօր Թուրքիայում ամենաշատը պահանջարկն է պակասում: Պահանջարկ չկա, կամ շատ փոքր է, այդ պատճառով պետությունն ընդդիմանում է փոխվելուն:
Ի դեպ՝ Դուք գրեթե պատասխանեցիք իմ հաջորդ հարցին: Ինչպես հայտնի է, պետությունն ունի պատժի մեխանիզմ, հատկապես նրանց համար, ովքեր դեմ են գնում պաշտոնական գաղափարախոսությանը կամ լրջորեն ընդդիմանում են դրան: Ինչպե՞ս պետությունը կհրաժարվի իր այս սովորությունից: Արդյո՞ք միայն պահանջելը բավարար է:
– Իհարկե, պահանջելը շատ կօգներ: Սակայն միջազգային հարաբերությունները նույնպես մեծ ազդեցություն կունենան: Օրինակ՝ երբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը պատժամիջոցներ է կիրառում Թուրքիայի նկատմամբ, երբեք դա չի լինում հոդված 14-ով, որը խտրականության մասին է: Անցյալ շաբաթ Փերինչեքի գործն էր, որին մենք մասնակցեցինք որպես միջամտող կողմ, ՄԻԵԴ-ը Ցեղասպանության ժխտման այս գործը դիտարկեց մտքի ու խոսքի ազատության շրջանակներում:
Բայց այս տեսակետը սպառնալիք է այդ հանցագործության զոհերի նկատմամբ, և դատարանը տեղյակ չէ, որ այսպիսով այն զորացնում է ռասիզմն ու հանցագործներին: ԵՄ երկրները կարող են ժողովրդավարական ճնշում գործադրել Թուրքիայի նկատմամբ, սակայն դա չեն անում: Այսպիսով, անհրաժեշտ է ոչ միայն պահանջարկ երկրի ներսից: Իհարկե, դա շատ կարևոր է, սակայն արտաքին ճնշումը ևս կարևոր է: Սա շատ բարդ կլինի: Թուրքիայի Հանրապետությունը շատ կոշտ կառուցվածք ունի, և մենք պետք է ի վերջո սկսենք այն որևէ տեղից կասկածի տակ դնել: Սա շատ դանդաղ է սկսվել, սակայն պետք է աստիճանաբար ավելի ու ավելի ակտիվացել:
Ալին: Շնորհակալություն, Էրեն Քեսքին, մեզ տրամադրած ժամանակի համար: Մաղթում ենք Ձեզ հաջողություններ Ձեր գործում:
