«Երբ միջավայրը սկսում է քանդվել, և հիմքից հանվում է որակային շերտ ունեցող տեսակը, ստացվում է այս իրարամերժ ու դժբախտ տարբերակը,- ասում է երգիչ, երգահան Վահան Արծրունին։- Արդյունքում ունենում ենք լրիվ բարոյալքված հանրություն՝ զուրկ տարրական հասկացություններից՝ ազնվության, բարոյականության ու հասարակական պատասխանատվության մասին»։
— Հիմնականում փոքր դահլիճներում կամ ակումբային ֆորմատով եք համերգներ տալիս, բայց ունեք Ձեր կայուն ու անդավաճան հանդիսատեսը։
— Ոչ թե հիմնականում, այլ, ճիշտ եք նկատել, վերջին երկու տարում ստիպված եմ համերգներս անցկացնել ակումբային ֆորմատով, որովհետև դրանով իսկ փաստում եմ այն, որ համերգային դահլիճները մեր երկրում փակ են ազատ արվեստագետների համար: Ես ո՛չ իրավական լծակներ և ո՛չ էլ ֆինանսական հնարավորություններ ունեմ վարձակալելու մեծ համերգային դահլիճները։
— Ի՞նչ իրավական լծակների մասին է խոսքը։
— Այնպիսի օրենքներ են գործում մեզ մոտ… որպեսզի կարողանաս համերգային դահլիճ վարձակալել, առնվազն պետք է լինես անհատ ձեռներեց: Իսկ արվեստագետը չի կարող անհատ ձեռներեց լինել։
Հիմա այնքան էլ չեմ կարևորում, թե ինչ դահլիճում է տեղի ունենում շփումս հանդիսատեսի հետ, կսպասեմ, մինչև ժամանակները փոխվեն, կամ էլ մինչև այս իշխանավորները հասկանան արվեստի մասին օրենքի անհրաժեշտությունը և ընդունեն այն: Այդ դեպքում, հենց հաջորդ օրը հանդիսատեսի հետ հանդիպումը կտեղափոխեմ Ֆիլհարմոնիկ մեծ համերգասրահ (ծիծաղում է – Ս.Ա.)։
— Բազմաթիվ առիթներ եք ունեցել արտերկիր տեղափոխվելու և այնտեղ ստեղծագործելու. ասում էիք, որ նույնիսկ մտածում եք այդ մասին։ Բայց դեռ Հայաստանում եք, ի՞նչն է Ձեզ պահում։
— Անկեղծ ասած՝ միշտ մտածել եմ այդ մասին, բայց երբեք այդ քայլին չեմ դիմել: Շատ պարզ պատասխան է՝ հայրենիքում պահում է հայրենիքը: Այն դժվարությունները, որի մասին խոսում եմ, միայն իմը չեն, յուրաքանչյուրինս են, և այդ առումով ես չեմ ուզում սա անձնական դժբախտություն դարձնել։
Կան արվեստագետներ, որոնց արվեստը ավելի հասկանալի է այլ մշակութային դաշտում, բայց կան նաև շատերը, ում ստեղծագործությունն անմիջական առնչություն ունի այն մշակութային դաշտի հետ, որտեղից իրենք ծնունդ են առել, իրենց ստեղծած նյութը անմիջականորեն կապված է մեր պատմության ու մշակույթի հետ։ Նման արվեստագետների համար շատ ավելի դժվար է այլ միջավայրում ստեղծագործելը։
— Դա Ձե՞ր դեպքն է։
— Այո՛, ես կուզեի այդպես մտածել։ Բայց դա չի հանում այն խնդիրների բեռն ու ծանրությունը, որոնց հետ ես՝ որպես ստեղծագործող, առնչվում եմ սեփական հայրենիքում: Շատ հաճախ նույնիսկ անհաղթահարելի խնդիրներ են, որոնց հետ սեփական երկրում պետք է, որ չառնչվեի…
— «Հայ ծնվելը երջանկություն է, հայ լինելը՝ դժբախտություն». ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Իսահակյանի այս միտքը։
— Առաջինը ինքնագիտակցման խնդիր է, երկրորդը՝ դառը իրականության հետ առնչվելու հետևանք։ Ինձ թվում է, որ բոլոր հայերը կհամաձայնեն Իսահակյանի այս մտքին (ծիծաղում է – Ս.Ա.)։ Այսինքն՝ գիտակցումը, որ դու այս ազգի զավակն ես ու այդ հսկայական շղթայի մի օղակը, միայն նման էմոցիաներ կարող է ծնել, իսկ երկրորդը, երբ առնչվում ես այն իրականությանը, որի մեջ ենք բոլորս…
— Կարող ենք ասել, որ Իսահակյանը մարգարեացե՞լ է։
— Իսահակյանը ունիվերսալ բանաձև է գտել, որովհետև այդ իրականությունը և՛ իր ժամանակաշրջանում, և՛ հիմա էլ լի է դառը և դաժան, իրարամերժ հակասություններով։
— Թումանյան, Կոմիտաս և շատ այլ մեծեր ծնող ժողովուրդը ինչպե՞ս կարող է այս աստիճան փոխել արժեհամակարգը։ Ինչի՞ հետևանք է սա։
— Ե՛վ Կոմիտասի, և՛ Թումանյանի ու Գրիգոր Արծրունու, ու շատ-շատերի ջանքերով կերտվում էր հայի այնպիսի տեսակ, որը կկրեր որակական այն հատկանիշները, որոնք կընդգծեին հոգու վեհությունը։ Նրանք իրենց ամբողջ կյանքը՝ թե՛ ստեղծագործական և թե՛ հասարակական, ծառայեցրել են այդ նպատակին:
Այս վերջին քսան տարիների ընթացքում բոլորովին այլ ուղղությամբ է աշխատանք տարվում… Քանդել այն միջավայրը, որը շարունակում էր կերտել այդ որակը…
Մի առիթով էլի ասել եմ, որ Թամանյանի կողմից նախագծվում էր նաև պետականություն ունեցող հայի տեսակ կերտող միջավայր: Երբ այդ միջավայրը սկսում է քանդվել, և հիմքից հանվում է որակային շերտ ունեցող տեսակը, մենք, մեղմ ասած, ստանում ենք այս իրարամերժ, դժբախտ տարբերակը, որը հիմա ունենք… Այսինքն՝ լրիվ բարոյալքված հանրություն, որը զուրկ է տարրական հասկացություններից՝ ազնվության, բարոյականության և հասարակական պատասխանատվության մասին:
— Գուցե՞ օրինաչափություն է սա։
— Հենց մեր ազգի օրինակով կարելի է փաստել հակառակը. մեր ազգը այնպիսի փորձությունների միջով է անցել՝ չունենալով ո՛չ պետականություն, ո՛չ էլ այնպիսի միջավայր, որոնք կնպաստեին այդ արժանիքների պահպանմանը: Բայց մենք անցել ենք այդ ամենի միջով ու այսօր՝ քսանմեկերորդ դարում, փաստում ենք մեր էությունը։
— Ըստ Ձեզ՝ մարդիկ ի՞նչ են ակնկալում առաջիկա ընտրություններից։
— Առանձնապես ակնկալիք չունեմ… Միանման որակը կարող է միայն որոշակի միանման որակ ծնել. յուրաքանչյուր որակը վերարտադրում է ինքն իրեն, դա վերաբերում է և՛ մշակույթին, և՛ քաղաքականությանը։
Ցավով եմ ասում, բայց բացասական երանգով եմ խոսում սպասվող ընտրությունների մասին, որովհետև այդ միանման որակը, որի մեջ ենք գրեթե քսան տարի, իմ խորին համոզմամբ՝ չի կարող իրենից բարձր կամ առավել դրսևորում ունենալ։ Ընտրությունները այս պարագայում որևէ դեր չեն խաղում՝ ընտրությունից ընտրություն մենք տեսնում ենք վերարտադրություն։
— Իսկ ելք տեսնո՞ւմ եք։
— Ելքը միշտ հանրային կամ ազգային ինքնագիտակցության մեջ է։ Ե՞րբ ենք մենք փոխել մեր իրականությունը՝ միայն այն ժամանակ, երբ ազգովի գիտակցել ենք, որ այլևս ելք չունենք, երբ եկել է պահը կյանքի որակը փոխելու։
Զրուցել է Սաթենիկ Ազատյանը
