Պետական բյուջեի եկամուտների հավաքագրման ծրագրային ցուցանիշները կարծես չի հաջողվում ապահովել։ Ընթացիկ տարում պետբյուջեի հարկային եկամուտները պետք է ավելանան 101 մլրդ-ով, ինչն ամսական կտրվածքով ենթադրում է հավելյալ 8,4 մլրդ-ի հարկեր։ Այս հունվար-ապրիլին, չնայած տնտեսական ակտիվության 7,2%-ով ավելացմանը, հարկային հավելյալ մուտքերն ավելացել են ընդամենը 7,8 մլրդ-ով, թերհավաքագրումը կազմել է 25,8 մլրդ։
Ընթացիկ տարվա համար կառավարությունը պետբյուջեի հիմքում դրել է հարկային եկամուտների, պետական տուրքերի և պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների հավաքագրման 13%-ի կամ բացարձակ թվով՝ 101 մլրդ-ի աճ։ Սա նշանակում է, որ ամսական կտրվածքով միջինը պետք է հավաքագրվեն 8,4 մլրդ-ի հավելյալ հարկեր։
Ըստ Պետեկամուտների կոմիտեի օրերս հրապարակած հաշվետվության՝ ՀՀ պետբյուջե հավաքագրված հարկային եկամուտները, պետական տուրքերն ու պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարներն այս տարվա չորս ամիսներին կազմել են 248,88 մլրդ, ինչը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ ավելի է 3,2%-ով կամ 7,8 մլրդ-ով։ Եթե հաշվի առնենք, որ անցած չորս ամիսներին պետք է հավաքագրվեր լրացուցիչ 33,6 մլրդ, ապա ստացվում է, որ հարկերի և սոցվճարների թերհավաքագրումը բացարձակ թվով կազմել է 25,8 մլրդ։
Չի բացառվում, որ թերհավաքագրումը պայմանավորված է սեզոնայնության գործոնով։ Սակայն անցած տարվա հարկահավաքման ամսական ցուցանիշներից հստակ երևում է, որ հարկերի հավաքագրումը գրեթե հավասարաչափ բաշխվել է տարվա բոլոր ամիսների միջև, սեզոնայնության գործոնը նվազագույն է եղել, իսկ հավաքագրման ամսական միջին աճը կազմել է մոտ 10%։
Հարկահավաքման ցուցանիշի թերակատարումը հազիվ թե անակնկալ է, եթե հաշվի առնենք, որ հավելյալ 101 մլրդ-ի հավաքագրման մասով ժամանակին իրենց մտահոգություններն էին հայտնել ինչպես միջազգային կառույցները, այնպես էլ ՊԵԿ-ը։
«Մինչև հիմա մեր մտահոգությունները մնում են, մենք ռիսկեր ենք տեսնում և այդ ռիսկերի ուղղությամբ աշխատում ենք։ 101 մլրդ-ը մեզ անհանգստացնում է, որովհետև մենք շատ կարևոր երեք հիմնական խնդիր ենք մեզ համար լուծել։ Առաջինը, որ գերավճարների հաշվին չի կարելի հարկային եկամուտներ ապահովել, և մինչև հիմա մենք նախկինում կուտակված գերավճարներից մաքրվում ենք: Եթե ձեռնարկությունն ունի գերավճար, մենք չենք կարող նրան լրացուցիչ հարկ առաջադրել»,– անցած տարի նոյեմբերին Ազգային ժողովում 2012թ. պետբյուջեի քննարկման ժամանակ հայտարարում էր ՊԵԿ նախագահ Գագիկ Խաչատրյանը։
Այս տարի մարտի 27-ին էլ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հայաստանյան առաքելության ղեկավար Մարկ Հորթոնը նշում էր, որ նույնիսկ առանց տնտեսական աճի կանխատեսման նվազեցման (իսկ ԱՄՀ-ն Հայաստանի տնտեսական աճի կանխատեսումը 4%-ից նվազեցրել է 3,8%-ի)՝ բյուջեի ելակետային տարբերակում եկամուտների ապահովման մասով արդեն իսկ առկա են որոշակի ռիսկեր։
Ստվե՞ր, թե՞ մակրոնկարչություն
Իրավիճակը է՛լ ավելի մտահոգիչ է դառնում, երբ ուսումնասիրվում են այս տարվա չորս ամիսների հարկերի հավաքագրման ցուցանիշներն ըստ առանձին հարկատեսակների։
ԱՎԾ հրապարակման համաձայն՝ առևտրի շրջանառությունն այս հունվար-ապրիլին, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, աճել է 0,9%-ով, գնաճը կազմել է 3%, ներկրումն աճել է 8,7%-ով։ Այս պայմաններում ՊԵԿ-ի կողմից ավելացված արժեքի հարկի (ԱԱՀ) հավաքագրումը կրճատվել է 0,1%-ով կամ 100 մլն-ով։
ԱԱՀ-ով հարկվող բազայի գումարային արտահայտությամբ ավելացման պայմաններում հարկատեսակի գծով հավաքագրման կրճատումը տարօրինակ է։ Իսկ երկու գերատեսչությունների կողմից ներկայացվող թվերի համադրման արդյունքում ստացված հակասությունը խոսում է այն մասին, որ կա՛մ ԱՎԾ-ն է ներկայացրել ուռճացված թվեր, կա՛մ շրջանառության մի մասը կրկին գնացել է ստվեր։
Իհարկե, ԱԱՀ-ի գծով հավաքագրման կրճատումը կարող է պայմանավորված լինել մի շարք տնտեսավարողներին 300 մլն-ից ավել ներդրումային ծրագրերով ներկրված սարքավորումների գծով վճարվելիք ԱԱՀ-ի հետաձգման արտոնություններով։ Բայց այդ դեպքում ստացվում է, որ հաստատելով այդ ծրագրերը՝ կառավարությունը հստակ չի պատկերացրել, թե արդյունքում ինչ վնասներ կարող է կրել պետբյուջեն, հատկապես եթե հաշվի ենք առնում, որ ԱԱՀ-ն ապահովում է բյուջեի հարկային եկամուտների 45%-ը։
Անհասկանալի է նաև, թե ինչպես է ստացվում, որ հունվար-ապրիլին ներկրման 65 մլրդ-ով ավելացման պայմաններում մաքսատուրքերի գծով հավաքագրումները կրճատվել են 1 մլրդ-ով, հատկապես եթե Հայաստանում մաքսատուրքն ըստ առանձին ապրանքների կազմում է 0% և 10%։
Մյուս ուշագրավ փաստն այն է, որ Հայաստանում տնտեսական ակտիվության աճի և մասնավոր հատվածում ներդրումային ծրագրերի իրականացման պայմաններում 0,5%-ով (220 մլն-ով) նվազել են պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների գծով հավաքագրումները՝ կազմելով 39,97 մլրդ։
Նշենք, որ պարտադիր սոցիալական վճարների կրճատում հնարավոր է երկու դեպքում՝ կա՛մ աշխատատեղերի, կա՛մ աշխատավարձերի կրճատման հետևանքով։ Հիմք ընդունելով ԱՎԾ վերջին հրապարակումը, ըստ որի՝ այս հունվար-ապրիլին միջին աշխատավարձն աճել է 5,3%-ով, ստացվում է որ աճ արձանագրող երկրում տեղի է ունեցել աշխատատեղերի կրճատում։ Եթե ԱՎԾ-ի հրապարակած մակրոտնտեսական ցուցանիշները համապատասխանում են իրականությանը, ապա պարտադիր սոցվճարների գծով հավաքագրման նվազումը կարող է լինել ստվերի խորացման արդյունք:
