Հայկ Ղազարյան
ՍիվիլՆեթի արցախյան թղթակից Հայկ Ղարազյանը զրուցել է «Վաղվա Արցախ» կուսակցության նախագահ Տիգրան Պետրոսյանի հետ՝ պարտությունից հետո Արցախում ստեղծված վիճակի, արտագաղթի, անելիքների և այլ խնդիրների մասին:
– Պարո՛ն Պետրոսյան, պարտությունից ու պատերազմից հետո Արցախը իր լավագույն օրերը չի ապրում, ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու համար ի՞նչ ելքեր եք տեսնում:
– Առաջնահերթ է Արցախի հանրության մեջ հույս արթնացնել ապագայի հանդեպ: Այսօր մենք տեսնում ենք, որ հանրությունը որևէ հույս չունի, ինչ-որ տեղ էլ իներցիայով ապրում է: Այսօր ես բազմաթիվ մարդկանցից լսում եմ արտագաղթելու մասին, մանավանդ՝ կրթված զանգվածից:
– Ի՞նչ պետք է անենք, որ հույս արթնանա:
– Առաջին հերթին իշխանափոխություն է պետք, որովհետև ներկայիս իշխանության գործողությունները ոչ միայն հույս չեն առաջացնում, այլև միտված են նրան, որ եղած հույսն էլ հանգչի:
– Իշխանափոխություն տեղի ունեցավ, իսկ ավելի երկարաժամկետ խնդիրներն ինչպե՞ս ենք լուծելու:
– Իշխանափոխությունը ինքնանպատակ չէ: Ցանկացած պարտված իշխանություն պիտի հրաժարական տա: Այդ քայլով նա նաև մեր բոլորիս արժանապատվությունը կպահպանի: Ի՞նչ քայլեր պիտի ձեռնարկենք: Մենք պետք է որպես պետություն ներկայանանք համաշխարհային հանրությանը: Ներկայում անհայտ մի տարածք ենք: Պետք է իշխանությունների հրաժարականից հետո ձևավորենք մի կոլեգիալ կառույց, որն ես կոմիտե եմ անվանում: Այդ կառույցը պետք է ստանձնի գործադիր մարմնի պարտականությունները: Ակտիվորեն պետք է զբաղվենք Արցախի ճանաչման գործընթացով: Մինսկի խմբին անընդհատ պետք է հիշեցվի ազգերի ինքնորոշման իրավունքի մասին: Պետք է փորձենք խոսել ԼՂԻՄ-ի տարածքների վերադարձի մասին, որպեսզի դրա մասին նաև մե՛նք չմոռանանք: Այդ ամենը կարող է հույսեր արթնացնել մարդկանց մեջ: Պատմությունը մեզ դասեր է տվել Նախիջևանի օրինակով: Թիվ մեկ խնդիրներից է Արցախում շատ հայ պահելը։
– Ձեր նշած կոմիտեն ինչպե՞ս է ձևավորվելու և ովքե՞ր են ղեկավարելու:
– Պատերազմից անմիջապես հետո հանդիպել ենք Արթուր Թովմասյանի հետ: Առաջարկել ենք հանդիպել ԱԺ պատգամավորների հետ: Ամեն օր ժամանակ ենք կորցնում: Պատգամավորների ամբիցիաները թույլ չտվեցին նրանց հասկանալ, թե մենք ինչ ենք կորցրել: Ինչ-որ օրենքներից էին խոսում, որ չենք կարող արտախորհրդարանական ուժի հետ հանդիպման համար նիստ հրավիրել: Ստիպված առանձին-առանձին հանդիպել ենք խմբակցությունների հետ: Սկզբում «Միասնական հայրենիքի» հետ ենք հանդիպել, հետո Արցախի ժողովրդավարական կուսակցության (ԱԺԿ), «Արդարության» ու «Դաշնակցության» հետ: Նրանք ասում էին, որ փորձ կատարվել է նման կառույց ստեղծել, բայց, ինչպես հասկացել եմ, կառույցի ղեկավար նշանակելու պատճառով այդ փորձը տապալվել է: Մենք այլ տարբերակ էինք առաջարկում՝ կառույցի մեջ լինեն խորհրդարանական և արտախորհրդարանական ուժերից մարդիկ և պայմաններից մեկն այն էր, որ նրանցից որևէ մեկը չպիտի ղեկավար լինի:
– Փաստորեն, քննարկել են Ձեր առաջարկը:
– Քննարկել ենք այդ հարցերը, բայց որևէ արդյունքի չենք հասել: Ես լսել եմ, որ «Միասնական հայրենիքը» Սամվել Բաբայանի անունն էր տալիս, «Արդարությունը»՝ Վիտալի Բալասանյանի: «Միասնական հայրենիքը» միանշանակ համաձայն էր: ԱԺԿ-ի հետ հանդիպմանը զգացի, որ երկմտում են, Արայիկ Հարությունյանի հետ ինչ-որ պայմանավորվածություններ են ունեցել և չգիտեին՝ Արայիկ Հարությունյանը կպահպանի՞ այդ պայմանավորվածությունները, թե՞ չէ: Հետագայում պարզվեց, որ պաշտոնի «բազարներ» էին: Ե՛վ «Արդարությանը», և՛ ԱԺԿ-ին և՛ «Դաշնակցությանը» Արայիկ Հարությունյանը պաշտոններ էր խոսք տալիս: Հետո պարզվեց, որ Հարությունյանը ուրիշ խումբ մարդկանց է պաշտոններ տվել, և նրանք նավից դուրս են հայտնվել, հիմա նորից լսում եմ, որ Արայիկ Հարությունյանի հրաժարականի մասին են խոսում:
Վերջում հանդիպել ենք «Արդարության» հետ, նրանք սկսեցին պայմաններ դնել՝ եթե «Միասնական հայրենիքը» կա, մենք չկանք: Ասացինք, որ մինչ այդ որևէ մեկը նման բան ասած չկա: Եվ հասկացանք, որ անիմաստ է այդ մարդկանց ներգրավել այդ կոմիտեի մեջ։
– Ճի՞շտ եմ հասկանում, որ այդ մարմինը պիտի գործադիր իշխանության պարտականությունները ստանձներ՝ նախարարներ նշանակեր և այլն:
– Իմ կարծիքով՝ Կոմիտեն ստեղծելու դեպքում չպիտի կադրային ջարդ կատարենք, երկիրը այդ վիճակում չէ: Իրականությունն այն էր, որ պաշտոնի «բազար» էր գնում: Իրականությունից կտրված մարդիկ են:
– Իսկ «Ազատ Հայրենիքի» հետ ինչո՞ւ չեք հանդիպել:
– Թովմասյան Արթուրի հետ եմ հանդիպել պատերազմից հետո: Ասել եմ, որ պետք է լուրջ փոփոխությունների ենթարկել քաղաքական դաշտը, Ազգային ժողովը և այլ կառույցներ: Լրիվ համաձայն էր ինձ հետ: Սակայն իրավիճակի մեղմանալուց հետո սկսեցին իրենց խաղերը խաղալ:
Ամենասկզբում նույն Արայիկ Հարությունյանն էլ համաձայն էր, որ պետք է լքի պաշտոնը: Նոյեմբերի 11-ին եմ հանդիպել, ինչպես ասում են՝ մեռած էր, թաղած չէր: Հետո իր ձևերով նորից ամրապնդվեց:
Իմաստ չկա «Ազատ Հայրենիքի» հետ հանդիպել, որովհետև այս հանրությունը պառակտելու մեջ համար մեկ մեղավորն են: Դա պատերազմում պարտության երեք պատճառներից մեկն էր՝ հանրության նման վիճակը: Ճիշտ է, եթե էն չորս կուսակցությունները համաձայնեին կառուց ստեղծել, մենք«Ազատ Հայրենիքից» էլ մարդիկ կհրավիրեինք, որովհետև հանրությունը նրանց էլ է ձայն տվել:
– Անվտանգության վերաբերյալ ի՞նչ տեսլական ունեք:
– Փաստն այն է, որ այս 4,5 տարում Ռուսաստանը պաշտպանությունն իր վրա է վերցրել: Լավ թե վատ՝ պահպանում է: Ավելի լավ է պաշտպանում, քան նույն Հայաստանում: Անվտանգության տեսանկյունից հիմա շատ սխալ քաղաքականություն է վարվում: Այդ ամենի մեղավորները երկուսն են՝ Արայիկ Հարությունյանը ու Վիտալի Բալասանյանը:
– Ի՞նչն են սխալ անում:
– Խոսքը վերաբերում է Կարմիր Շուկայի ճանապարհին: Երեկ եմ այդ ճանապարհով անցել: Ադրբեջանական տասնյակ ավտոներ՝ զինվորական և քաղաքացիական, կայանված են եղել, մենք անցել ենք նրանց միջով: Ընթացքում «Գորշ գայլերի» խորհրդանիշն էին ցուցադրում, փորձում էին ամեն կերպ նվաստացնել: Այդ ճանապարհի վերաբերյալ նոյեմբերի 9-ի պայմանագրով որևէ բան ամրագրված չէր: Այդ ամենը բերելու է նրան, որ Կարմիր Շուկա, Շոշ, Սարուշեն գյուղերը կամաց-կամաց հայաթափվելու են:
– Ի՞նչ պետք է անել:
– Հարցը պետք է կտրուկ դնել՝ այդ ճանապարհը չպիտի ադրբեջանցիներին տրամադրվի: Շուշիի ճանապարհը նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթով որպես միջանցք ներկայացված է, ռուսն էլ իր պարտավորությունը, համոզված եմ, կկատարի: Լաչինի միջանցքը որևէ կապ չունի Կարմիր Շուկա-Շոշ ճանապարհի հետ: Նույնը Դրմբոնի ճանապարհին է վերաբերում, որով գնում են դեպի Քարվաճառ: Այդ երկու ճանապարհների հարցը պետք է լուծել, որպեսզի թշնամական զորքերը չանցնեն դրանցով: Երեկ մենք չորս հոգի էինք: Եթե կանգնեինք ու դուրս գայինք, մեր տարածքում ծեծ կուտեինք, ամենաթեթև տարբերակն եմ ասում:
– Սոցիալական ծրագրերի վերաբերյալ ի՞նչ կարծիք ունեք:
– Մի բան կասեմ, որ շատ-շատերին դուր չի գա: Համարում եմ, որ սոցիալական աջակցություն պետք է ստանան միայն նրանք, ովքեր ճակատագրի բերմամբ կորցրել են տուն-տեղը: Անտրաբանական է ստեփանակերտցուն 68 հազար վճարել: Այն ստեփանակերտցուն, որը ոչ տուն է կորցրել, ոչ էլ՝ աշխատանք: Այդ ամենը միտված է մի բանի, որ ժողովուրդը այդ փողերով տարվի ու քաղաքական գործընթացներին չխառնվի:
– Ո՞ր ոլորտ է պետք ուղղել այդ գումարները:
– Առաջին հերթին աջակցել տեղահանված անձանց՝ բնակարաններով ապահովել: Բայց այսօրվա ֆինասնական աջակցման քաղաքականությունն էլ է սխալ: Շատ-շատ գյուղեր դատարկ են: Կարծում եմ՝ իմաստ չկա շատ մեծ գումարներ ծախսել բնակարանաշինության վրա:
– Շատերը չեն ցանկանում գյուղում մնալ:
– Ինչ ունենք, դա է: Մեր պետությունը հնարավորության սահմաններում է աջակցում:
Մի շատ լուրջ հարց էլ կա. ես քննարկել եմ հադրութցիների հետ, նրանք կողմ են միասին ապրել, որպեսզի իրենց բարբառը պահպանեն և ապրեն այն հույսով, որ մի օր վաղ թե ուշ պիտի վերադառնան իրենց տները: Դա տրամաբանական է: Ես քանի որ չգիտեմ, թե ինչ ֆինանսների է տիրապետում պետությունը, չեմ կարող ասել, թե որ տարբերակն է լավ: Պետությունը շատ վատ վիճակում է, պատկերացնում եմ: Հայաստանից են գալիս ֆինանսական միջոցները: Առաջիկայում լավ բան չեմ տեսնում, պետք է ամեն կերպ խնայել ֆինասնական միջոցները, իսկ հիմա ճիշտ հակառակն են անում: Արայիկ Հարությունյանը իր ոճի մեջ է: Այնպիսի տպավորություն է, որ իրենք իրենց մտերիմներով փորձում են շուտ հարստանալ ու մի օր գնալ այստեղից: Ժողովուրդը այդքանը նկատում է: Տասից ութը խոսում են արտագաղթելու մասին: Այդ տրամադրությունները բերելու են… Մենք Նախիջևան ենք տեսել ոչ վաղ անցյալում, թուրքը հենց դա է ուզում:
