Իր այս շաբաթվա հաղորդմանը Էրիկ Հակոբյանն անդրադառնում է երկու թեմայի։ Առաջինը՝ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերություններ հաստատելու շուրջ ընթացող բանակցություններին և Հայոց ցեղասպանության 107-րդ տարելիցին:
Սկսենք առաջին թեմայից։ Ենթադրվում է, որ Վիեննայում տեղի կունենա երկու երկրների միջև հարաբերությունների հաստատման շուրջ բանակցությունների նպատակով հանդիպման երրորդ փուլը։
Անցյալ շաբաթ Թուրքիայի արտգործնախարարը կոչ արեց Հայաստանին խիզախ քայլեր ձեռնարկել, որոնք անհրաժեշտ են դիվանագիտական հարաբերությունների կարգավորման համար և ավելացրեց, որ երրորդ հանդիպումից հետո այդ բանակցությունները պետք է լինեն Անկարայում կամ Երևանում, ոչ թե երրորդ երկրներում։
Հայաստանի ԱԳՆ-ն անմիջապես հակադարձեց նրան՝ մատնանշելով, որ իրենք առաջարկել են բացել սահմանները դիվանագիտական անձնագրեր ունեցողների համար, ինչը մերժվել է Էրդողանի վարչակարգի կողմից։ Եվ, ինչպես գիտեք, դա շատ փոքր բան է, քանի որ շատ քիչ մարդիկ իրականում դիվանագիտական անձնագրեր ունեն:
Ուզում եմ կենտրոնանալ Թուրքիայի արտգործնախարարի օգտագործած մեկ կոնկրետ արտահայտության վրա, այն է՝ որ Հայաստանը պետք է կատարի խիզախ քայլեր։ Խիզախ քայլեր ասելով՝ նա իրականում նկատի ունի հայերի պատրաստակամությունը՝ կապիտուլյացիայի ենթարկվել ադրբեջանական բոլոր պահանջներին:
Եվ սա որևէ կապ չունի Հայաստանի և Էրդողանի վարչակարգի միջև, դա կապ ունի Ալիևի վարչակարգի շահերի հետ։ Ալիևի վարչակարգը այս բանակցություններից իրականում երկու բան է ցանկանում։
Մեկ՝ սա նրանց ավելի լայն, նախահարձակ PR հարաբերությունների մասն է՝ աշխարհին ցույց տալու, թե իրենք փորձում են հաշտություն հաստատել հարևանների հետ, իսկ ըստ էության՝ խաբել դյուրահավատ եվրոպացիներին և ամերիկացիներին, հավատացնել, որ իրենք անկեղծ են այս հարցում, մինչդեռ իրականում դա այդպես չէ:
Եվ երկրորդը, հաշվի առնելով Ալիևի վարչակարգի հետ Թուրքիայի դաշնակցային և համագործակցային մակարդակը, այդ հարաբերությունների հաստատումն ըստ էության օգտագործվում է որպես ինչ-որ լծակ՝ հայկական պետության նկատմամբ Ալիևի պահանջները պարտադրելու համար։
Ի՞նչ հետևություններ է պետք անել այս ամենից։
Նախևառաջ, այն փաստը, որ մենք ստիպված ենք վարել այս երկար բանակցությունները, իրականում հակառակ կողմի անկեղծության բացակայության ապացույցն է, քանի որ միմյանց փոխադարձ ճանաչելը և դիվանագիտական հարաբերությունների ու դեսպանատների բացումը այնքան էլ բարդ գործընթաց չէ։
Երկրորդ, ես կարծում եմ, և սա առանցքային է, միշտ եղել է այն կարծիքը, որ սահմանների բացումը էապես դրական կլինի Հայաստանի համար, ինչը իրականում ճիշտ չէ: Դա գուցե ճիշտ լիներ 1993-ին, բայց այսօր, իհարկե, այդպես չէ: Ինչ վնաս էլ Թուրքիայի կողմից Հայաստանի շրջափակումը հասցրեց 90-ականներին, իրականում, մեր տնտեսությունը հարմարվել է դրան և առաջ է շարժվել։
Իսկ սահմանի ցանկացած բացում և հարաբերությունների հաստատում իրականում թուրքական կողմին օգուտ է բերում նույնքան, եթե ոչ ավելի, քան հայկական կողմին՝ մի պարզ պատճառով, քանի որ սա կարող է փրկօղակ դառնալ սահմանամերձ թուրքական թշվառ, աղքատ նահանգների համար:
Վերջապես, Հայաստանի այս շրջափակումը, որքան էլ որ 90-ականներին վնասաբեր էր, ժամանակի ընթացքում բումերանգի էֆեկտ է ունեցել՝ հօգուտ մեզ։ Ասեմ, թե ինչպես: Նախևառաջ, ի տարբերություն մեր բոլոր հարևանների, որոնք տնտեսապես սերտորեն կապված են Թուրքիայի հետ, այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում այդ երկրում,- և դա մի երկիր է, որի տնտեսությունը մշտապես գտնվում է ցնցումների և արժույթի կտրուկ արժեզրկման շրջափուլերում,- բացարձակապես որևէ ազդեցություն չունի Հայաստանում:
Ամենակարևորն այն է, որ շրջափակումը մեզ ստիպեց վերադասավորել մեր տնտեսությունները դեպի զարգացման ու արդյունաբերության մոդելներ, որոնք իրականում չեն ներառում տրանսպորտը։ Ամենաուշագրավը երկուսն են՝ ՏՏ-ն և ադամանդի մշակումը, և երկուսն էլ փոխադրման կարիք չունեն:
Այսպիսով, այն, ինչ նրանք փորձեցին անել՝ մեկուսացնելով Հայաստանին, բումերանգի էֆեկտ ունեցավ և մղեց մեզ դեպի շատ ավելի եկամտաբեր և շատ ավելի բարձր աշխատավարձ վճարող արդյունաբերություններ:
Հայոց ցեղասպանության 107-րդ տարելիցի մասին
Անցնենք շաբաթվա երկրորդ թեմային՝ Հայոց ցեղասպանության 107-րդ տարելիցին։ Ես հաճախ ամենուր տեսնում եմ «Հիշում եմ և պահանջում» կպչուն պիտակները՝ համակարգիչների, մեքենաների վրա և այլուր։ Եվ դա ստիպում է ինձ մտածել։
Հիշելը միշտ իմաստ ունի, որովհետև մենք իրավունք չունենք երբևէ մոռանալ կատարվածը։ Սակայն ի՞նչն ենք մենք պահանջում։ Ումի՞ց ենք պահանջում։ Ո՞րն է այն մարդու բնույթը, որից մենք ինչ-որ բան ենք պահանջում: Ի՞նչ պետք է պահանջենք։
Եկա այն եզրահանգման, որ բացարձակապես՝ ոչինչ: Թույլ տվեք բացատրել. ակնհայտ է, որ այստեղ կա երկու խնդիր՝ բարոյական խնդիր, և ակնհայտորեն՝ պահանջ, քանի որ մեր նախնիները վտարվել են այն երկրից, որտեղ ապրել են հազարամյակներ շարունակ, նրանց սպանել են, հարստությունը գողացել, ոչնչացրել մշակութային ժառանգությունը․․․ մեր պահանջները լիովին իմաստալից են։
Բայց գործնական տեսանկյունից, կարծում եմ, դրանք բացարձակապես անիմաստ են։ Դրա հիմքում ընկած ակնկալիքները ենթադրում են բարոյական, պատմական, քաղաքական հասունության ըմբռնման մակարդակ, որն իրականում գոյություն չունի Թուրքիայում, այն էլ հարյուրավոր տարիներ շարունակ։
Թույլ տվեք ձեզ դրա մի լավ օրինակ բերել: Ավելի քան մեկ տասնամյակ առաջ թուրք լավագույն լրագրողներից մեկը՝ Ջենգիզ Աքթարը, մի ֆանտաստիկ արշավ նախաձեռնեց, որ եթե թուրքական պետությունը չէր պատրաստվում ներողություն խնդրել և փոխհատուցել հայերին, նա ձեռնարկեց «Ներեցե՛ք մեզ» արշավը:
Արդյունքում 32 000 տարբեր թուրք անհատներ, նշանավոր մտավորականներ ստորագրեցին այն։ 32 000 իսկապես խիզախ մարդ՝ 70-75 միլիոնանոց երկրում։ Պետք է հասկանալ, որ իրականում նրանք չեն արտացոլում իրենց հայրենակիցների տրամադրությունները, որ նրանց հայրենակիցները մեծամասամբ ատում են իրենց և իրենց արած գործը։
Հատկապես Արևմուտքում կա այսպիսի պատկերացում, թե Թուրքիան մերձավորարևելյան խեղաթյուրված կիսադեմոկրատական քաղաքական համակարգի այլ տեսակ է, մինչդեռ իրականում Թուրքիայի քաղաքական համակարգն բավական եվրոպական է: Ճիշտ է, այն 1920-ականների եվրոպական է, բայց եվրոպական է:
Եվ դրա հիմքում այն է, որ Թուրքիան վերջին չբարեփոխված ֆաշիստական պետությունն է հետհամաշխարհայինպատերազմյան ժամանակաշրջանում։ Խոսքը խորքային պետության գաղափարի մասին է, մի պետության, որը վեր և անդին է սոցիալական, դասակարգային բոլոր բաժանումներից և կարող է բոլոր ճիշտ որոշումները կայացնել այս առասպելական հանրույթի համար:
Եվ այն, ինչ արել է պետությունը, տվյալ դեպքում՝ թուրքական պետությունը, ըստ էության, 100 տարվա սպանություններն են՝ հայերի, հույների, հրեաների և ասորիների։ Եվ երբ դրանք ավարտեցին, անցան ոչ սուննի թուրք փոքրամասնություններին, իսկ այժմ բոլորին, որոնք առաջադեմ կամ ձախ են:
Հիմա եկեք տեսնենք, թե թուրքական այս պետությանն ինչ է հաջողվել իրականացնել վերջին 100 տարիների ընթացքում։ 100 տարվա խաղաղությունից, ՆԱՏՕ-ին անդամակցության 65 տարիներից, աշխարհաքաղաքական ու տնտեսական հնարավոր բոլոր առավելություններից հետո Թուրքիան իր բոլոր տնտեսական, սոցիալական և ժողովրդավարական կատարողականի ցուցանիշներով հանդերձ բազմադարյա ձախողված պետականաշինության նախագիծ է
Հիմա կհարցնեք՝ ինչպե՞ս կարող եմ այդ պետությանն անվանել ձախողված պետություն կամ ձախողված պետականաշինական ծրագիր․ չէ՞ որ այն ակնհայտորեն շատ ֆունկցիոնալ պետություն է, ունի ռազմական ուժ, կուռ պետական համակարգ, լրջորեն է ընկալվում աշխարհի բոլոր տերությունների կողմից: Շատ պարզ․ որովհետև երեք նախադրյալ է պետք հաջողակ երկիր, ոչ թե պետություն լինելու համար։ Նախ՝ որքան է ունևոր է քո ժողովուրդը։ Երկրորդ՝ քո ժողովուրդն ազա՞տ է և կառավարվում է օրենքի գերակայության ներքո՞: Դա առանցքային է: Եվ երրորդ՝ երկրի քաղաքական տնտեսական մոդելը գրավի՞չ մոդել է այլ երկրների մարդկանց համար:
Եթե դատենք այդ երկրի մասին վերոնշյալ երեք չափանիշներով, ապա բոլոր երեք հարցերի պատասխանը կտրականապես բացասական է: Եվ չկա դրա ավելի լավ օրինակ, քան այն փաստը, որ կան անթիվ անհամար հարցումներ, երբ 18-29 տարեկան թուրք երիտասարդներին հարցնում են՝ արդյոք նրանք լքելո՞ւ են երկիրը, ավելի քան 70%-ը պատասխանում է՝ այո, եթե հնարավորություն լինի, և նրանց ավելի քան 40%-ը իրականում դա անելու ծրագրեր է կազմել:
Դիտարկենք այս ցուցանիշները իրական արտահայտությամբ։ Ցանկանում եք տեսնել տնտեսության ձախողո՞ւմ՝ մեկ շնչին ընկնող բաժին ընկնող եկամուտը Թուրքիայում 8 000 դոլարի սահմաններում է և նվազում է՝ ազգային արժույթի շարունակական արժեզրկման պատճառով: Համեմատության համար Հունաստանում, որը հազիվ թե միջազգային տնտեսության մեջ հսկայական հաջողության պատմություն լինի, մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտը 17-18 000-ի միջակայքում է, և շատ ավելի հարուստ երկիր է՝ չնայած բոլոր դժվարություններին:
Անցնենք քաղաքական համակարգին։ Ես կարծում եմ, որ սա առանցքային է: Կարծիք կա, որ Թուրքիայի քաղաքական համակարգի խնդիրը Էրդողանն է, որի հեռանալուց հետո ամեն ինչ փոխվելու է: Իրականում դա այդպես չէ: Թուրքական ընդդիմությունը, բացառությամբ «Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության» (ԺԴԿ-HDP), որը քրդամետ առաջադեմ կուսակցություն է, ըստ էության համաձայն է բոլոր հիմնական կետերի հետ։ Նրանք դեմ չեն թուրքական պետության հիմնական ֆաշիստական բնույթին, նրանք պարզապես ցանկանում են, որ երկիրը ղեկավարեն ավելի լավ, ավելի կոմպետենտ և ավելի քիչ կոռումպացված մարդիկ:
Իրականում, Էրդողանը և նրա շրջապատում գտնվող կիսամարդիկ շատ ավելի են արտացոլում երկիրը, քան շատերը կցանկանային խոստովանել: Որպես վերջնական չափում՝ երկրի, քաղաքական համակարգի կամ մշակույթի մասին կարելի է դատել գաղափարներ կամ քաղաքական առաջնորդներ ստեղծելու ունակությամբ, որոնք ավելացնում են մարդկային ազատության ընդհանուր հանրագումարը։
Ուստի ես հարց ունեմ՝ ու՞ր է թուրք Նելսոն Մանդելան կամ Վացլավ Հավելը կամ նույնիսկ Միխայիլ Գորբաչովը: Ճշմարտությունն այն է, որ այդ երկիրը ծնունդ տվել է այդ տրամաչափի մարդկանց, սակայն, ի տարբերություն այլ երկրների, նրանք կա՛մ սպանվում են, կա՛մ բանտարկվում, կա՛մ աքսորվում:
Մի խոսքով, նրանք երկիր կամ ազգ չեն, որից արժէ ինչ-որ բան պահանջել։ Նրանք պարզապես չափազանց անվստահ են, անհաս և ողորմելի ամեն առումով, որպեսզի նրանցից որևէ ակնկալիք ունենանք:
Մեր խնդիրն է ստեղծել հարուստ, ուժեղ և խորը քաղաքական և միջազգային հարաբերություններ ունեցող երկիր, որը կարող է նվազագույնի հասցնել թուրքական վարչակարգի կամ այդ երկրի ազդեցությունը մեր կյանքի վրա: Մնացած բոլոր սպասումները պարզապես պատրանքներ են։
Խղճա՛ այն ազգին, որի ժողովուրդը ոչխար է, իսկ հովիվները մոլորեցնում են նրան։ Խղճա այն ազգին, որի առաջնորդները ստախոս են, որոնց իմաստունները լռում են, և որոնց մոլեռանդները լցնում են եթերը: Խղճա՛ այն ազգին, որն իր ձայնը բարձրացնում է միայն նվաճողներին գովաբանելիս և կռվարարին հերոս համարելիս, և նպատակ ունի կառավարել աշխարհը ուժով և խոշտանգումներով:
