Բենիամին Պողոսյան, Քաղաքական և տնտեսական ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի նախագահ
Սեպտեմբերի 13-ին Ադրբեջանը նոր լայնածավալ ագրեսիա սկսեց Հայաստանի դեմ, և ՀԱՊԿ-ի կողմից Ադրբեջանի հարձակումները կասեցնելուն ուղղված շոշափելի գործողությունների բացակայությունը կրկին ակտիվացրեց ՀԱՊԿ-ից երկրի հնարավոր դուրս գալու վերաբերյալ քննարկումները Հայաստանում։ ՀԱՊԿ-ի վերաբերյալ Հայաստանում հանրային դժգոհության այս վերջին ալիքը համընկավ ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսիի Հայաստան կատարած այցի հետ, որը քննարկումներին ավելացրեց աշխարհաքաղաքական բաղադրիչ՝ հաշվի առնելով ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների լիակատար խզումը։
Հենց Ադրբեջանի ագրեսիայի օրը Հայաստանը պաշտոնապես դիմել է ՀԱՊԿ-ին՝ համաձայն պայմանագրի 4-րդ հոդվածի, խնդրելով աջակցություն, այդ թվում՝ ռազմական ճանապարհով։ Սեպտեմբերի 13-ին տեղի ունեցավ ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստ՝ տեսակոնֆերանսի միջոցով, որը վարում էր վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։
Խորհուրդը որոշեց առաքելություն ուղարկել Հայաստան։ Սեպտեմբերի 15-ին փաստահավաք առաքելությամբ Հայաստան ժամանեց Հայաստանում ՀԱՊԿ առաքելության օպերատիվ խումբը՝ իր միացյալ շտաբի պետ Անատոլի Սիդորովի գլխավորությամբ։ Սեպտեմբերի 20-ին Հայաստան ժամանեց ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասի գլխավորած առաքելությունը։ Առաքելությանը հանձնարարված էր գնահատել իրավիճակը հայ-ադրբեջանական սահմանին, մանրամասն զեկույց պատրաստել ՀԱՊԿ անդամ երկրների ղեկավարների համար, առաջարկներ մշակել սահմանային լարվածությունը թուլացնելու համար և մի քանի հանդիպումներ անցկացնել Հայաստանի ղեկավարության հետ։
ՀԱՊԿ-ի կողմից ուղղակի ռազմական աջակցության բացակայությունը Ադրբեջանի նոր ագրեսիայի համատեքստում հայ հասարակության տարբեր հատվածներում քննարկումներ հարուցեց ՀԱՊԿ-ից Հայաստանի հնարավոր դուրս գալու կամ առնվազն կազմակերպությանը երկրի անդամակցության սառեցման շուրջ: Երևանում արևմտամետ քաղաքական կուսակցությունների կողմից նման կարգախոսներով մի քանի ցույցեր կազմակերպվեցին, որոնք համընկան Փելոսիի պատմական այցի հետ։
Հայաստանում ընդդեմ ՀԱՊԿ-ի հարաճուն տրամադրությունները Ռուսաստանի հանդեպ հիասթափության ավելի լայն ալիքի մասն են՝ 2020-ի Արցախյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ նրա անգործության, 2021-ի մայիսին և նոյեմբերին հայկական տարածք ադրբեջանական ներխուժումների և 2022-ի մարտ և օգոստոս ամիսներին Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի առաջխաղացումների ու ռազմական գործողությունների պատճառով։
Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին ուղղակիորեն կախված է Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների վիճակից, և ՀԱՊԿ-ի ցանկացած որոշում անմիջապես կազդի այդ հարաբերությունների վրա։ Հայաստանը միշտ դիտարկել է ՀԱՊԿ-ին իր անդամակցությունը որպես Ռուսաստանի հետ ռազմավարական դաշինքի լրացուցիչ ուղի։ ՀԱՊԿ-ի կողմից Հայաստանի վերաբերյալ ցանկացած որոշում Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների համատեքստում դե ֆակտո կայացվում է Ռուսաստանի կողմից։
ՀԱՊԿ-ի մյուս անդամները հավասար կամ նույնիսկ ավելի լավ հարաբերություններ ունեն Ադրբեջանի հետ, քան Հայաստանի։ Ղազախստանն ու Ղրղզստանը Թյուրքալեզու պետությունների կազմակերպության անդամ են, իսկ Բելառուսը ամուր տնտեսական և ռազմական համագործակցություն ունի Ադրբեջանի հետ:
Ռուսաստանն իր հերթին ձգտում է հավասարակշռություն պահպանել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։ Որպես 2020-ի նոյեմբերի 10-ի, հունվարի 11-ի և 2021-ի նոյեմբերի 26-ի եռակողմ հայտարարությունները ստորագրող կողմ՝ Ռուսաստանը ստանձնել է հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման առաջնային միջնորդական դերը՝ մի կողմ թողնելով ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային։
Ռուսաստանի ռազմավարական նպատակն է մեծացնել իր ազդեցությունը Հարավային Կովկասի ողջ տարածաշրջանում, ինչը պահանջում է կայուն գործընկերություն Ադրբեջանի հետ։ Այս համատեքստում Ռուսաստանի կամ ՀԱՊԿ-ի անունից Ադրբեջանի դեմ ցանկացած ուղղակի ռազմական գործողություն՝ ի պաշտպանություն Հայաստանի, հակասում է Ռուսաստանի ռազմավարությանը։
Ուկրաինայում շարունակվող պատերազմը լրացուցիչ բարդություններ է ստեղծել Ռուսաստանի և ՀԱՊԿ-ի ռազմական ներգրավվածության համար՝ Ադրբեջանին զսպելու և հետ մղելու համար։ Դա կարող է երկրորդ ճակատ ստեղծել Ռուսաստանի համար հետխորհրդային տարածքում և սուր ճգնաժամ առաջացնել Ռուսաստան-Թուրքիա հարաբերություններում։ Երկու տարբերակներն էլ անընդունելի են Ռուսաստանի համար։
Միևնույն ժամանակ, թեև Կրեմլը լավ հասկանում է ՀԱՊԿ-ից Հայաստանի հիասթափության պատճառները, նա ամենայն հավանականությամբ, ՀԱՊԿ-ում իր անդամակցությունը դուրս բերելու կամ սառեցնելու Հայաստանի ցանկացած որոշում կընկալի որպես թշնամական գործողություն։ Ռուսաստանի վրա Արևմուտքի աննախադեպ ճնշման պայմաններում ՀԱՊԿ-ի վերաբերյալ Հայաստանի նման որոշումը կմեկնաբանվի որպես Ռուսաստանի հերթական պարտություն և հետխորհրդային տարածքում Ռուսաստանի գլխավորած դաշինքների փլուզում:
Հարկ է նաև նշել, որ բոլոր այն առաջարկությունները, թե ՀԱՊԿ-ից դուրս գալը ճանապարհ կբացի ԱՄՆ-ից և արևմտյան այլ երկրներից Հայաստանին ժամանակակից սպառազինության արագ մատակարարման համար, չունեն որևէ առարկայական ապացույց և հիմնականում զգացմունքային են։
Այսպիսով, ստեղծված իրավիճակում Հայաստան առաքելություն ուղարկելու ՀԱՊԿ-ի որոշումը առավելագույնն է, որ կազմակերպությունը և, մասնավորապես, Ռուսաստանը կարող էին իրենց թույլ տալ։ ՀԱՊԿ-ին Հայաստանի անդամակցությունը դադարեցնելու կամ սառեցնելու որոշումը բացասաբար կանդրադառնա հայ-ռուսական հարաբերությունների վրա։ Դա է՛լ ավելի կվատթարացնի Հայաստանի արտաքին անվտանգային միջավայրը՝ առանց Արևմուտքի անհապաղ աջակցության։
Read the article in English