Օրերս կայացավ երիտասարդ արձակագիր, գրաքննադատ Հրաչյա Սարիբեկյանի «Երկվորյակների արևը» վեպի շնորհանդեսը: Այս օրերին լույս է տեսել նաև գրականագետ Հայկ Համբարձումյանի «Զուգահեռ ընթերցումներ» հոդվածների ժողովածուն, որում հավաքված են նրա՝ տարբեր տարիներին գրական մամուլում ու գիտական հանդեսներում հրատարակված ուսումնասիրություններն ու հոդվածները՝ նվիրված հայ գրականության տարբեր շրջափուլերին ու խնդիրներին: Երիտասարդ գրականագետների հետ զրուցել է ՍիվիլՆեթը։
-Հրաչյա, Ձեր վեպը, որի վրա չորս տարի եք աշխատել, արդեն հանձնվել է ընթերցողի դատին։ Ինչի՞ մասին է այն։
Հրաչյա Սարիբեկյան – Վեպը ինքնության որոնումների մասին է, որը նույնանում է աստվածային փնտրտուքի հետ: Հերոսը՝ փոքրիկ տղան, որոնում է իր անհետ կորած հորը, և վեպի հիմնական գաղափարն այն է, որ անհետացած մարդուն փնտրելը նույնն է, ինչ Աստծուն փնտրելը:
-Վեպի մի քանի տարբերակներ են եղել, նախնական տարբերակները նույն խնդրի՞ն էին առնչվում։
Հրաչյա Սարիբեկյան – Ո՛չ, սկզբում ես շարադրում էի մի պատմություն, որն ինձ հետաքրքիր էր: Մի քանի տարբերակ գրելուց հետո հասկացա գաղափարը, որին կարող էր բերել այդ սյուժեն, այն, ինչ կարող եմ բացահայտել:
-Հայկ, Դուք էլ եք վերջերս գիրք լույս ընծայել՝ գրականագիտական հոդվածների ժողովածու: Ո՞ւմ է այն ուղղված և ի՞նչ բովանդակություն ունի։
Հայկ Համբարձումյան – Տարբեր տարիներին գրական մամուլում հրապարակած և գիտաժողովների ընթացքում ընթերցած զեկուցումների հավաքածու է: Գիրքը երկու հիմնական մասերից է բաղկացած՝ «Բանասիրություն» և «Քննադատություն»: Առաջին մասում հայ գրականության ուսումնասիրություններն են, երկրորդում՝ անդրադարձները, որոնք հիմնականում կապված են ժամանակակից գրականության հետ: Կարծում եմ, որ հենց այդ մասը բավական կարևոր է ժամանակակից գրականության քարոզման տեսանկյունից: Այն նաև երիտասարդներին և ընթերցողներին կօգնի կողմնորոշվել գրական դաշտում։ Չնայած ասում ենք, որ չեն ընթերցում, այսօր բավական շատ են ընթերցում, ընդ որում՝ ընթերցողը որակյալ է և որակյալ խոսքի կարիք ունի: Այստեղ տեղ են գտել նաև մի նախագծի արդյունքում գրված հոդվածները: 2005-2008 թթ. Արքմենիկ Նիկողոսյանը, Արմեն Ավանեսյանը, Վահրամ Դանիելյանը և ես յուրաքանչյուր տարի գրական մամուլում սփռված ստեղծագործություններից ըստ ժանրերի ընտրում էինք 5-ական լավագույն վեպ, պատմվածք, բանաստեղծական շարք, դրամատիկական գործ և վերլուծում։
Գրքում տեղ են գտել նաև իմ կատարած հետազոտությունները՝ նվիրված 2005թ. հայ վեպին, 2006թ. պատմվածքներին, 2007թ. լավագույն բանաստեղծական շարքերին և 2008թ. պիեսներին:
– Ձեր գիրքը տպագրել է «Անտարես» հրատարակչությունը: Ի՞նչ գործընթաց է անցել այն մինչև գրախանութներում հայտնվելը։
Հրաչյա Սարիբեկյան – Մինչև վեպը տպարան հանձնելն անընդհատ աշխատել եմ: Տպարան հանձնելուց մեկ շաբաթ առաջ ամբողջ վեպը վերաշարադրել եմ երրորդ դեմքով: Նկարազարդումներն արվել են ըստ առաջին դեմքից գրված տարբերակի: Դրանք Լեհաստանում իրականացրել է հայ լավագույն նկարազարդողներից մեկը՝ Սուրեն Վարդանյանը: Ինձ համար մեծ պատիվ էր, որ նրա շապիկով և նկարազարդումներով պետք է լույս տեսնի իմ վեպը: Ասեմ նաև, որ գիրքը երկու շապիկով է լույս տեսել՝ վեպի վերնագրի տրամաբանությունից ելնելով:
-Ո՞ւմ համար է նախատեսված Ձեր գիրքը, ո՞ւմ եք պատկերացնում որպես ընթերցող։
Հրաչյա Սարիբեկյան – Վեպը գրել եմ ինձ համար: Այսինքն՝ գրելու ընթացքը հենց ընթերցում է եղել ինձ համար: Ես ցանկանում էի ընթերցել մի բան, որը կհամապատասխաներ գրականության մասին իմ բոլոր պատկերացումներին: Հետևաբար՝ ինձ նման ընթերցողների համար է:
-Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ են այսօր կարդում՝ թեթև գրականությո՞ւն, թե՞ նյութի մեջ խոր թափանցում պահանջող գրքեր։
Հրաչյա Սարիբեկյան – Բնականաբար, հասարակության մեծ մասը կարդում է բեսթսելերներ, «գնայուն» գրքեր: Միշտ էլ այդպիսի ընթերցողներն ավելի շատ են, քան լուրջ գրականություն գնահատողները: Բայց կա նաև կոմպրոմիսային տարբերակ՝ վեպեր, որոնք զանգվածային ճանաչում են ստանում, սակայն դա չի նշանակում, որ թեթև գործեր են: Օրինակ՝ Ումբերտո Էկոյի «Վարդի անունը» վեպը, համաշխարհային ճանաչում ունենալով, ընկալման համար բարդ և լուրջ ստեղծագործություն է: Կարծում եմ՝ վեպը կարելի է տարբեր կերպ ընկալել: Դա դետեկտիվ պատմություն է և կարող է ընթերցվել միայն սյուժեով հետաքրքրված ընթերցողի կողմից: Իսկ ավելի խորքային շերտեր տեսնել փորձողները դրանք կգտնեն:
-Հայկ, որպես երիտասարդ գրականագետ՝ ինչպե՞ս եք գնահատում գրականագիտության վիճակը Հայաստանում: Ովքե՞ր են ժամանակակից հայ գրականության մասին գրող հեղինակները՝ մասնագետնե՞ր, որոնք համապատասխան կրթություն են ստացել, թե՞ նրանք, ում օգնում է տարիների փորձը:
Հայկ Համբարձումյան – Անկախացման շրջանում գրական դաշտը գրեթե մահացել էր, գրքեր քիչ էին հրատարակվում, գնվում, ընթերցվում: Հիմա բավականին փոխվել է վիճակը, հատկապես վերջին տարվա ընթացքում, ինչը կապված է Երևանը գրական մայրաքաղաք հռչակելու և գրատպության 500-ամյակի հետ: Բազմաթիվ գրքեր են լույս տեսել, և իսկապես կարելի է խոսել գրական զարթոնքի մասին:
Ինչ վերաբերում է գրականագետների կրթությանը, կարող եմ ասել, որ բանասիրության ֆակուլտետում կան մարդիկ, որոնք տիրապետում են գրականագիտական գործիքներին և կարող են գրել: Գրականագետի աշխատանքը գիտական աշխատանք է, այդ հոդվածները պիտի հրապարակվեն, սակայն այսօր գրական մամուլն այն վիճակում չէ, որ բավարարի բոլորի պահանջները: Երիտասարդները, որոնք սովորում են այդ ֆակուլտետներում, նախընտրում են դառնալ լեզվի մասնագետ, ուսուցիչ, բայց գրականագիտությամբ չեն զբաղվում հենց խնդիրների պատճառով: Այս ոլորտում գրեթե իսպառ բացակայում են հոնորարները, դու կարող ես երկար ամիսներ աշխատել 10-էջանոց հոդվածի վրա, գիտական բացահայտումներ անել, բայց նույնիսկ տպագրության չարժանանալ: Ես ԵՊՀ բանասիրության բաժնում դասավանդում եմ «Տեքստի մեկնության հիմունքներ» առարկան, որտեղ ուսանողների հետ փորձում ենք հասկանալ՝ ինչ է գրականությունը, ինչպես կարելի է տեքստին մոտենալ, ինչպես վերլուծել, ինչ ֆունկցիաներ ունի գրականությունը… Ուրախ եմ, որ ամեն տարի կուրսից մեկ-երկու գրականագիտական հակումներով մարդ է դուրս գալիս:
-Այսօր ի՞նչ խնդիրներ կան՝ կապված գրքերի մատուցման հետ՝ ձևավորման, գովազդի և այլն։
Հայկ Համբարձումյան – Հրաչյա Սարիբեկյանի վեպի դեպքում շարժում եղավ, կազմակերպվեց գրականագետների մասնակցությունը շնորհանդեսին, սոցցանցերով տարածվեց և այլն, ինչը հնարավորություն տվեց, որ մարդիկ իմանան վեպի մասին, գան, գնեն և կարդան: Այս ամենը ցույց տվեց, որ գովազդը մեծ նշանակություն ունի՝ անկախ գրքի հեշտ կամ դժվար ընթեռնելիությունից:
Շատ կարևոր նշանակություն ունի գրքի տեսքը: Մեզանում պատահում են դեպքեր, երբ գիրքը շատ արագ, ինչ-ինչ միջոցներով հրատարակվում է և մնում գրադարակում, այլ գրքերի արանքում և ոչնչով չի տարբերվում: Վերջին շրջանում, հատկապես մասնավոր հրատարակություններում, գրքերը բավական լավ որակով են հրատարակվում: Սա գրահրատարակչի վերաբերմունքն է ընթերցողի նկատմամբ, որը ենթադրում է փոխադարձ վերաբերմունք: Ցանկանում էի, որ իմ գիրքը գունեղ լինի, և ընտրեցի Մալևիչի նկարը, որը նաև բովանդակությամբ է համապատասխանում: Աշխատեցինք լուսանկարի վրա, որպեսզի այն գրավիչ լինի: Այն գրականագիտական գիրք է և գեղարվեստական գրքերին զիջում է այն իմաստով, որ նեղ շրջանակի համար է նախատեսված, բայց գոնե տեսքը պիտի շահագրգռի ընթերցողին վերցնել, թերթել:
Մենք խուսափում ենք գիրքը ապրանք անվանելուց, բայց քանի որ վաճառվում է, ապրանք է, և գնորդը պիտի տեսնի, որ իր մասին մտածել են: Թուղթը պիտի այնպիսին լինի, որ տեքստն ընթեռնելի լինի, տառատեսակը հաճելի պիտի լինի երկար ընթերցանության համար, տեսքն այնպիսին պիտի լինի, որ, օրինակ, հանրային տրանսպորտում հպարտությամբ ընթերցես:
-Այսօր հայ հասարակությունում գրողը արժևորվա՞ծ է:
Հրաչյա Սարիբեկյան – Մի բան փաստեմ՝ հայ իրականության մեջ գրողը դժբախտություն ունի դեմքով ճանաչել իր բոլոր ընթերցողներին: Կարծում եմ՝ հարցին պատասխանեցի: Այսինքն՝ գրողը հասարակության կողմից լայն ճանաչում չի էլ ակնկալում:
-Իսկ եկամուտների առումո՞վ, ինչպե՞ս է այդ հարցը կարգավորվում:
Հրաչյա Սարիբեկյան – Առայժմ մեզ մոտ գրականությունից շահույթ ակնկալելը վաղ է: Մենք ռեալ պետք է նայենք, բայց մի քանի տարի հետո, կարծում եմ, գրողը կարող է որոշակի շահույթ ստանալ: Սա փուլ է, որ նոր է սկսվել, միգուցե իմ հաջորդ վեպը կամ այլ գրողների գրքեր հնարավորություն տան, որպեսզի գրողն իրեն պրոֆեսիոնալ զգա, ոչ թե և՛ գրող լինի, և՛ ուսուցիչ, և՛ լրագրող… Հայ իրականության մեջ դրա սաղմերը կան:
Զրուցել է Դիանա Մուրադովան
Հարցազրույցը կարող եք դիտել այստեղ :
