Միչիգանի համալսարանի Հայագիտության կենտրոնի ղեկավար, պատմաբան Արա Սանճեանն արձագանքել է Հայաստանի առաջին փոխվարչապետի խոսնակ Կարպիս Փաշոյանի՝ հասարակական մեծ հնչեղություն ստացած արտահայտությանը։
Փաշոյանը ՍիվիլՆեթի հետ զրույցում Ապրիլյան պատերազմի զինվորների և Արցախի հերոս Ռոբերտ Աբաջյանի մասին խոսելիս ասել էր, որ չպետք է շահարկել նրանց անունները․ «Չպետք է շահարկել տղաների անունները։ Մանկահասակ դեմքով տղա, երևի էդ պահին չի էլ հասկացել ինչ է կատարվում, ու հիմա մենք անընդհատ շահարկում ենք էդ ամենը»։ Այս արտահայտությունը հանրային բուռն քննարկման առարկա է դարձել, ինչի արդյունքում Փաշոյանը հայտարարել է, որ հեռանում է առաջին փոխվարչապետի խոսնակի պաշտոնից։
Այս կապակցությամբ Արա Սանճեանը Ֆեյսբուքի իր էջում գրել է․
«Ապրիլ 2016-ի կարճատեւ պատերազմէն ետք Հայաստանի մէջ «հերոս» մակդիրը աւելի ու աւելի սկսած է օգտագործուիլ համեմատաբար նեղ` «սահմանին վրայ Ատրպէյճանի դէմ ռազմական գործողութիւններու ժամանակ զոհուած երիտասարդ զինակոչիկ» իմաստով։
Հերոսութեան գաղափարը այս նեղ շրջանակին մէջ պարփակելու եւ զանիկա անքննելի դարձնելու ուղղութեամբ գիտութեամբ թէ անզգայաբար բաւական մեծ աշխատանք տարաւ այդ օրերու իշխանութիւնը` նաե՛ւ ուղղակի կամ անուղղակի հարցականի տակ առնելու համար յանուն հասարակութեան, պետութեան կամ հայրենիքի բարօրութեան, կեանքի այլ բնագաւառներու մէջ աչքի ինկած անհատներուն ծառայութիւնները, մանաւանդ` երբ վերջիններս վտանգ կը ներկայացնէին իշխանաւորներու գահերուն եւ անոնցմէ բխող նիւթական բարիքներուն։ Ի՜նչ գիտութիւն, ի՜նչ ազատ ընտրութիւններ երբ ատրպէյճանցին սահմանին վրայ մեր դէմ կանգնած է…
Դատելով վերջին օրերուն Ֆէյսպուքի վրայ Կարպիս Փաշոյեանին դէմ ժայթքած բողոքի ալիքէն, պարզ է, որ հերոսներ ունենալն ու զանոնք սրբադասելը շատ ընդհանրացած աշխարհայեացք կը մնայ, շատ աւելի համատարած` քան հասարակութեան այն հատուածը, որ «եօլա կ’երթար» նախորդ իշխանութեան հետ։ Զարմանալի չէր այս սուր հակադարձութիւնը, բայց ատիկա միաժամանակ չի բացառեր այս երեւոյթը քննելու օգտաւէտութիւնը հասարակութիւնը ճիշդ հասկնալու համար։ Աւելի քան 150 տարի է հայոց պատմութիւնը կ’աւանդուի պատմական կերպարները հերոսներու եւ դաւաճաններու դասակարգելով` այդպիսով անուղղակիօրէն ժխտելով բազմակարծութեան բնականոնութիւնն ու փոխադարձ անհանդուրժողութիւն սերմանելով։ Պատմավէպերն ու ֆիլմերը համանման են։ Միաժամանակ, Ատրպէյճանի հետ հակամարտութեան քաղաքական մօտալուտ հանգուցալուծման բացակայութիւնը բոլորս դրած է ամէն րոպէ նոր լայնածաւալ պատերազմ սպասելու անձկութեան մէջ։ Բոլորիս մէջ կայ այն վախը թէ յաջորդ ընդհարման զոհերէն (այսինքն` հերոսներէն) կրնայ ըլլալ նաեւ մեր որդին, եղբայրը, նախկին դասընկերը, ազգականի կամ հարեւանի որդին։
Բոլորս ակնածանքով կը վերաբերինք պատերազմի զոհ գացած հերոսներուն, բայց կ’ուզե՞նք, որ մեր որդին, եղբայրը, նախկին դասընկերը, ազգականի կամ հարեւանի որդին ըլլայ այդ հերոսներէն մէկը։ Քանի՞ ծնող իր զաւակը պարտադիր ծառայութեան ուղարկած ժամանակ անոր մաղթած է հերոս դառնալ։ Կ’ենթադրեմ թէ աւելի շատ կ’ըլլան բարեմաղթանքները անվտանգ վերադառնալու, համալսարանական ուսումը շարունակելու, ընտանիք կազմելու, զաւակներ ու թոռներ ունենալու մասին։ Եթէ պատերազմական զոհի մը ծնողները ձեզի ըսեն թէ հպարտ են իրենց հերոս զաւակով, համեմատա՞ծ էք հպարտութեան այդ արտայայտութեան հոգեկան երանգները հպարտութեան այն զգացման հետ, որ կ’ունենայ այլ ծնող մը` իր զաւկին համալսարական վկայականի տուչութեան կամ հարսանեաց հանդէսին ժամանակ։
Չմոռնանք, որ հերոսասիրութիւնն ու հերոսապաշտութիւնը ունին իրենց սահմանները, զորս յաճախ` դէպքերու արագ ընթացքին մէջ, կը մոռնանք…»։
