Խմբագրի կողմից նշում. հոդվածը պարունակում է հայհոյանքներ և վիրավորական բառեր, ինչպես նաև հղումներ գրաֆիկական կադրերի:
Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայկական անկլավի վրա 2023-ի սեպտեմբերին Ադրբեջանի հարձակումից շաբաթներ առաջ DFRLab-ը բացահայտել է հայկական և ադրբեջանական յոթանասունից ավելի տելեգրամյան հաշիվներ, որոնք հրապարակում էին ատելության խոսք և բռնություն հրահրում հակառակ կողմի դեմ: Այս ալիքները կանոնավոր կերպով օգտագործում են ապամարդկայնացնող լեզու և տոնում հակառակորդի դեմ կատարած բռնության ակտերը։
Ավելի քան երեք տասնամյակ Հայաստանն ու Ադրբեջանը հակամարտում են Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ և անցել են երկու մեծ պատերազմի միջով: Առաջին պատերազմը տևեց վեց տարի և ավարտվեց 1994-ին, մինչդեռ երկրորդ պատերազմը տևեց վեց շաբաթ 2020-ի աշնանը։ 2022-ի սեպտեմբերին նոր բախումներ տեղի ունեցան երկու օր։ 2023-ի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը սկսեց «հակաահաբեկչական» ռազմական գործողություն Լեռնային Ղարաբաղում՝ պահանջելով էթնիկ հայկական զորքերի դուրսբերում տարածաշրջանից, ինչպես նաև Ղարաբաղի կառավարության լուծարում։
Հաջորդ օրը Ղարաբաղի կառավարությունը համաձայնեց զինաթափել և ցրել զինված ուժերը, ինչպես նաև սկսել Ադրբեջանի հետ ինտեգրացիոն բանակցություններ։ Լեռնային Ղարաբաղի մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի համաձայն՝ ռազմական գործողության հետևանքով զոհվել է երկու հարյուր մարդ, այդ թվում՝ տասը խաղաղ բնակիչ, վիրավորվել է ավելի քան չորս հարյուր մարդ։
Երկու երկրները գնալով ավելի լայնորեն են օգտագործում սոցիալական մեդիան՝ թիրախավորելու համաշխարհային լսարանին, ինչպես նաև միմյանց: 2020-ի Ղարաբաղյան պատերազմից ի վեր տելեգրամը հայերի և ադրբեջանցիների համար դարձել է ատելության խոսքի և սարսափ-հրահրող բովանդակության, այդ թվում՝ գրաֆիկական լուսանկարների և տեսանյութերի միջոցով միմյանց թիրախավորելու նշանակալի վեկտոր։
Միավորված ազգերի կազմակերպությունը սահմանում է ատելության խոսքը որպես «բանավոր, գրավոր խոսքի կամ վարքագծի միջոցով ցանկացած հաղորդակցություն, որը հարձակվում կամ օգտագործում է նվաստացուցիչ կամ խտրական արտահայտություններ անձի կամ խմբի նկատմամբ՝ հիմնվելով նրանց ինքնության վրա, այլ կերպ ասած՝ ելնելով նրանց կրոնական, էթնիկ, ազգային, ռասայական պատկանելիությունից, գույնից, ծագումից, սեռից կամ ինքնության այլ գործոնից»։
Հակամարտության պայմաններում ատելության խոսքի համատեքստում Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեն նշում է․
Տեխնոլոգիաների օգտագործումը զգալի ազդեցություն ունի այն մասշտաբի և արագության վրա, որով վնասակար տեղեկատվությունն առցանց հասնում է բազմաթիվ թիրախային լսարանների: Սա հատկապես մտահոգիչ է ճգնաժամային իրավիճակներում, որտեղ տեղեկատվությունը կարող է ազդել տեղում դինամիկայի և վարքագծի վրա, ինչպես նաև ռիսկերի և խոցելիության տեսակների վրա, որոնց պետք է արձագանքեն ներգրավված համայնքներն ու մարդասիրական դերակատարները:
DFRLab-ի վերլուծությունը ցույց է տվել, որ տելեգրամում լայնորեն տարածվում է հայ և ադրբեջանցի ժողովրդին ուղղված ատելության խոսք, և որ անանուն ալիքների ադմինիստրատորները օգտագործում են ապամարդկայնացնող լեզու՝ բռնությունը խթանելու և իրենց հակառակորդին սպանելն արդարացնելու համար: Գրառումները հաճախ պարունակում են երկու կողմերից զոհված զինվորների լուսանկարներ, որոնց նկարագրություններում հաճախ խրախուսում կամ տոնում են նրանց մահը: Այդ ալիքները նաև թիրախավորում են կանանց և ԼԳԲՏՔ+ համայնքին, ներառյալ սեռական բռնության սպառնալիքները:
Մեթոդաբանություն
DFRLab-ը կենտրոնացել է Տելեգրամի ուսումնասիրության վրա՝ տարածաշրջանում նրա լայն ժողովրդականության և բովանդակության կանոնների անփույթ վերահսկման պատճառով, թեև այն պաշտոնապես արգելում է բռնության և ատելության խոսքի կոչերը: Similar Web վերլուծական ընկերության 2023-ի հունվարի հետազոտության համաձայն՝ Տելեգրամը Հայաստանում ամենահայտնի հաղորդագրությունների հավելվածն է, իսկ Ադրբեջանում՝ երրորդն է։ Ադրբեջանում Տելեգրամի ժողովրդականությունը սկսվում է առնվազն 2020-ից։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ դրա օգտագործումը մեծացել է պատերազմի ժամանակ, երբ այն դարձավ ատելության խոսքի, ոտնձգությունների և ապատեղեկատվության մեջ ներգրավվելու գործիք:
Օգտագործելով տելեգրամի վերլուծական TGStat գործիքը՝ մենք հայտնաբերել ենք վաթսունութ տելեգրամ ալիք՝ երեսուներկու ադրբեջանամետ և երեսունվեց հայամետ, որոնք թիրախավորում են հակառակ կողմին: Ալիքների ստեղծման ժամկետները տատանվում են 2017-ի ապրիլից մինչև 2023-ի հունիս: Վեց ալիք ադրբեջանամետ կլաստերից և մեկը՝ հայամետ կլաստերից, ստեղծվել են Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ (2020-ի սեպտեմբերի 27 – նոյեմբերի 10):
Աղյուսակը ցույց է տալիս ընտրված ադրբեջանամետ և հայամետ ալիքները՝ ներառյալ դրանց ստեղծման տարեթիվը և բաժանորդների թիվը 2023-ի հուլիսի 31-ի դրությամբ: (Աղբյուրը՝ @GGigitashvili/DFRLab՝ TGStats, Flourish)
TGStat-ի հարցման համաձայն՝ յուրաքանչյուր կլաստերի ամենամեծ ալիքի բաժանորդների թիվն ավելացել է 2022-ի սեպտեմբերի ռազմական բախումներից հետո: Օրինակ՝ VardanGukasyan («Վարդան Ղուկասյան») հայամետ ալիքի բաժանորդների բազան 2022-ի սեպտեմբերի 13-ին՝ բախումների բռնկման օրը, աճել է 59 229-ից մինչև 132 991:
TGStat հարցման սքրինշոթը, որը ցույց է տալիս ամենամեծ հայամետ ալիքի՝ VardanGukasyan-ի բաժանորդների թվի աճը: Ալիքը մեկօրյա զգալի աճ է գրանցել 2022-ի սեպտեմբերի 13-ին, նույն օրը, երբ վերսկսվեցին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բախումները։ (Աղբյուրը՝ DFRLab TGStat/արխիվի միջոցով)
Նույն օրն ադրբեջանամետ Caliber ալիքի բաժանորդների թիվը 33 313-ից հասել է 48 495-ի։
TGStat հարցման էկրանապատկերը, որը ցույց է տալիս ադրբեջանամետ ամենամեծ ալիքի՝ Caliber-ի բաժանորդների թվի աճը: Հեռուստաալիքը մեկօրյա զգալի աճ է գրանցել 2022-ի սեպտեմբերի 13-ին, նույն օրը, երբ վերսկսվեց հակամարտությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։ (Աղբյուրը՝ DFRLab TGStat/արխիվի միջոցով։
Ատելության խոսքը վերածելով զենքի
Երկու կլաստերները նույնականացնելուց հետո DFRLab-ն օգտագործել է TG Collector գործիքը, որը մաղում է հարթակում առկա հաղորդագրությունները՝ տելեգրամյան երկու կողմերի կլաստերներում ավելի քան 200 000 գրառում հավաքելով: Այնուհետև մենք բացահայտեցինք վեց ամենաշատ օգտագործվող էթնոազգային հայհոյանքները, որոնք տելեգրամի ալիքներն օգտագործում են հակառակ կողմի նկատմամբ բռնության ակտերը արդարացնելու, հրահրելու և տոնելու համար:
Աղյուսակ, որը ցույց է տալիս ադրբեջանցիներին և հայերին թիրախավորող վեց ամենատարածված էթնոազգայնական հայհոյանքները՝ տելեգրամի 200 000 գրառումներից բաղկացած տվյալների ցանկից: (Աղբյուր՝ DFRLab)
«Пейсары» (փեյսարներ կամ «նվաստացած անձ») պարունակող գրառումներն ամենաշատ հիշատակումներն ունեցել են հայամետ կլաստերում, որին հաջորդում են Աշոտ (Աշոտ, անուն, որն օգտագործվում է բոլոր հայերին բնորոշելու համար) անունը պարունակող գրառումները: Баран («ոչխար») բառով գրառումները հավաքել են ամենաշատ forward/share-ների թիվը, որին հաջորդում են «шлюхид» («պոռնիկ-նահատակ») պարունակող գրառումները: Ինչ վերաբերում է դիտումներին, ապա Баран բառը պարունակող գրառումները հավաքել են ավելի քան 2 միլիոն դիտում, որին հաջորդում են Աշոտ անունը պարունակող գրառումները՝ ավելի քան 1,7 միլիոն դիտում:
Գծապատկերը ցույց է տալիս էթնոազգայնական հայհոյանքներ պարունակող գրառումների հիշատակումները, forward-ները և դիտումները: (Աղբյուրը՝ @GGigitashvili/DFRLab՝ TG collector, Flourish)
Չնայած հայերեն և ադրբեջաներեն հայհոյանքների և նվաստացուցիչ այլ տերմինների օգտագործմանը՝ տելեգրամյան ալիքները հիմնականում իրենց հրապարակումներն անում են ռուսերեն, հավանաբար այն պատճառով, որ այն տարածված է երկու երկրներում էլ:
Լայնորեն օգտագործվող հակահայկական հիմնաբառը՝ Ашот (Աշոտ), օգտագործվում է հայերին հավաքականորեն ներկայացնելու համար։ Տելեգրամյան բազմաթիվ գրառումներ, որոնք օգտագործում էին հիմնաբառը, սովորաբար հայերի մահվան կոչ էին անում: Օրինակ, Большой брат («Մեծ եղբայր») ալիքի տելեգրամյան գրառումներից մեկում ասվում էր. «Հարավային Կովկասում Աշոտի պետականության իսպառ վերացումից հետո խաղաղություն կլինի»՝ հավելելով. «Չկան աշոտներ, չկա և խնդիր»:
Նույն ալիքի մեկ այլ գրառմամբ տարածվել է Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի և ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի լուսանկարը, որոնք երկուսն էլ ժպտում են՝ չժպտացող Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովի կողքին։ Լուսանկարին կից գրված է. «Ձեր դեմքերը, երբ լսեցիք, որ չորս Աշոտներ հաջողությամբ ոչնչացվել են գիշերվա ընթացքում։ Սա կշարունակվի վաղը»:
Հայերին անվանելով Աշոտներ և «հավերժ նվնվացող շնագայլեր» [«вечно скулящих шакалов»]՝ Galib Efendi տելեգրամյան ալիքը պնդում է, որ հայերը «չպետք է գոյություն ունենան ոչ միայն Ղարաբաղում, այլև նույնիսկ Կովկասում»։ Зангезурская Автономная Республика («Զանգեզուրի Ինքնավար Հանրապետություն») ալիքը հրապարակել է մի լուսանկար, որտեղ ենթադրյալ հայ զինվորները լուսանկարվել են տղա երեխայի հետ, նկարն ուղեկցվում է վերտառությամբ՝ «Բասարգեչարի մոտ հայ ահաբեկիչների մարտական դիրքում «երեխա կա»։
Երբ այս դիրքը կործանվի, հայերը կբղավեն՝ «Արյա, օգնիր։ Սպանեցին փոքրիկ Աշոտին»»։ Հրապարակումը պարունակում էր նաև խնդրո առարկա ռազմական հենակետի կոորդինատները՝ բացահայտելով հնարավոր թիրախավորման վայրը: Մեկ այլ՝ Patriot ալիքի գրառումը պարունակում էր 2020-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ռազմական գործողությունների ժամանակ սպանված հայ երիտասարդ զինվորի տապանաքարի լուսանկարը՝ «Աշոտի տխուր պատմությունը, նա վախից մահացավ 2020-ին։ Ամեն Աշոտի գլխից կրակել․․․» վերտառությամբ։
Որոշ դեպքերում ադրբեջանամետ ալիքները տոնում էին հայերի մահը՝ համեմատելով նրանց եփած մսի հետ։ Տելեգրամյան Злой Мамед («Զայրացած Մամեդ») ալիքի գրառման կողքին պատկերված էր տապակած խոզի պատկեր՝ «Փոքրիկ Աշոտը խորոված, փոքրիկ Աշոտը տապակած, փոքրիկ Աշոտն ապրել էր ուզում»:
Տելեգրամյան գրառումների էկրանապատկերներ, որտեղ օգտագործվում է «Աշոտ» (Ашот) ադրբեջանական հայհոյանքը հայերի համար, և որոնցում կոչ է արվում բռնության ենթարկել հայերին: (Աղբյուրներ՝ Большой брат, Зангесурская Автономная Республика, PATRIOT, Злой Мамед)
Մեկ այլ հիմնաբառ, որը լայնորեն օգտագործվում է ադրբեջանամետ տելեգրամյան ալիքների կողմից հայերի մահը տոնելիս, Аствац (Աստված) բառն է: Քանի որ իսլամը Ադրբեջանում մեծամասնության կրոնն է, իսկ հայերի ճնշող մեծամասնությունը քրիստոնյաներ են, այս բանալի բառը հաճախ օգտագործվում է քրիստոնյա հայերին վիրավորելու նպատակով։ Patriot-ի գրառումներից մեկում հայերին Աստված է անվանում և ասում, որ ինչ-որ մեկը պետք է հավաքի բոլորին և «վառի»:
Kolorit տելեգրամյան ալիքը հրապարակել է զոհված հայ զինվորների լուսանկարներ՝ «ֆրիլանսերներ Աստվածների նախկինում չհրապարակված նկարները… Խնդրում ենք վայելել» վերտառությամբ։ «Khacherubka 18+» տելեգրամյան ալիքը հրապարակել է, որ ադրբեջանական հրետանին կրակ է բացել Ղարաբաղում հայ «ահաբեկիչների» վրա, և նրանցից չորսը «ուղարկվել են Աստծու մոտ»։ Մեկ այլ տեղ Angry Mamed-ը հրապարակել է սպանված ենթադրյալ հայ զինվորի լուսանկար՝ «Fuck Astvats» մակագրությամբ։
Տելեգրամյան գրառումների էկրանապատկերներ, որոնք օգտագործում են «Աստված» հիմնաբառը՝ տոնելով հայ զինվորների սպանությունը: Գրաֆիկական պատկերները լղոզված են: (Աղբյուրը՝ PATRIOT, Бez Masoк v42.1, ХАЧЕРУБКА 18+, Злой Мамед)
Միևնույն ժամանակ, հայամետ ալիքները ակտիվ զբաղվում էին ատելության խոսքով՝ հաճախ օգտագործելով «Баран» («ոչխար») բառը կամ ոչխարի էմոջիներ օգտագործելով ադրբեջանցիների մասին գրելիս՝ ակնարկելով նրանց հիմար և հնազանդ լինելը: Մի դեպքում «Հայ զենք» ալիքը հրապարակել է ենթադրյալ ադրբեջանցի կնոջ լուսանկարներ և անձնական տվյալներ։ Գրառումը կնոջ հետ ենթադրյալ զրույցի մասին է՝ հետևյալ վերնագրով. «Ուղղակի ժամանակն է, որ դու ընդունես, որ նույնիսկ քո էգ ոչխարները չեն ուզում արու ոչխարների պես գարշահոտ փեյսարներ»: Գրառումը եզրափակվում է. «Ադրբեջանցիները ուրախ են մեզ տրվելու»։
Հայ Զենքի տելեգրամյան գրառման էկրանապատկերը, որը տարածում էր ադրբեջանցի կնոջ հետ ենթադրյալ զրույցը, ինչպես նաև նրա լուսանկարներն ու կոնտակտային տվյալները, որոնցում ասվում էր, որ կինը ցանկանում էր շփվել նրա հետ՝ օգտագործելով սեռական բացահայտ լեզու: DFRLab-ը միտումնավոր թաքցրել է կնոջ դեմքը և բաց թողել նրա անձնական տվյալները: (Աղբյուր՝ Տելեգրամ)
Ինչպես ադրբեջանամետ, այնպես էլ հայամետ ալիքները տոնում էին հակառակորդի զինվորների մահը։ Ադրբեջանական լսարանին ուղղակիորեն թիրախավորելու վառ օրինակ է Ищи своих AZ 21+ ալիքը («Գտեք ձերոնց AZ 21+»), որի նկարագրության մեջ ասվում է. «Այստեղ ադրբեջանցիները կարող են գտնել իրենց [մահացած] հարազատներին։ Ադրբեջանցիների դիակները նետեք այստեղ»։ Մի դեպքում ալիքը հրապարակել է զոհված ենթադրյալ ադրբեջանցի զինվորի գրաֆիկական կադրեր՝ մակագրելով.
«Ոչխարը սատկել է, գլուխը չկա»։ Ենթագրում օգտագործվել է թուրքերեն yok (չկա) բառը; Ատելության խոսքի մեջ ներգրավվելիս հակամարտության երկու կողմերի ալիքները հաճախ օգտագործում են ռուսերենից բացի այլ լեզուներ, որոնք հասկանում է հակառակ կողմը: Հայաստանում և՛ թուրքերի, և՛ ադրբեջանցիների ընդհանուր ընկալումը հաճախ խիստ բացասական է, և հայերը երբեմն ադրբեջանցիներին անվանում են «թուրքեր» որպես էպիտետ: Հայամետ ալիքներում թուրքերեն բառերն օգտագործվում են նույն նվաստացուցիչ վերաբերմունքի նպատակով, ինչ ադրբեջաներեն բառերը:
Այլուր, ֍ Հ:Ա:Պ («Հայկական Արիական Պետություն») ալիքը հաճախ զբաղվում է ադրբեջանցիներին վիրավորելու մարտավարությամբ՝ հրահրելով բռնություն և ատելություն, ներառյալ զինվորների անդամահատումը պատկերող ծայրահեղ պատկերավոր կադրերի տարածումը: Նման տեսանյութերից մեկում երևում էր, թե ինչպես են կտրում գերեվարված ադրբեջանցի զինվորի ականջը՝ «Դեռևս տաք ադրբեջանական ոչխարի ոչնչացում» վերնագրով։
Տելեգրամյան գրաֆիկական գրառումների հավաքածու, որոնք օգտագործում են «ոչխար» բառի տարբերակները և տոնում ադրբեջանցի զինվորների անդամահատումն ու սպանությունը. ձախ կողմում պատկերված է խոհանոցային դանակի էմոջիներ և Ադրբեջանի դրոշ: Պատկերները լղոզված են իրենց գրաֆիկական բնույթի պատճառով: (Աղբյուր՝ ֍ Հ:Ա:Պ, ձախ; 𝐻𝑎𝑦 𝑍𝑒𝑛𝑞, աջ)
Հայամետ «Катакомбы Лабиринты» («Կատակոմբներ լաբիրինթոսներ») ալիքը տեսանյութ է հրապարակել, որտեղ պատկերված է պատերազմի հաշմանդամ ադրբեջանցի վետերանը, որը նստում է փոքր երեխայի հետ և խոսում 2020-ի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ժամանակ իր փորձառությունների մասին։ Վերնագիրը վետերանին և երեխային նվաստացուցիչ բառերով է նկարագրում: «Արցախի դեմ պատերազմի մեկ այլ մասնակից՝ մինի Շլյուխիդը [«պոռնիկ-նահատակ»] բողոքում է, որ թոշակ չի ստանում, բուժում չի ստանում և չի կարողանում կերակրել իր լակոտին։ Փեյսարն ասում է, որ եթե այսպես շարունակվի, ինքը ստիպված կլինի անձամբ ուտել իր բութ երեխային»։
«Armenian Radical» ալիքը հրապարակել է բովանդակություն, որը ուղղված է Ադրբեջանի ԼԳԲՏՔ+ համայնքին, այդ թվում՝ լրագրող և ԼԳԲՏՔ+ ակտիվիստ Իսմայիլ Ջալիլովին ծաղրող մեկ գրառում: «Ադրբեջանցի «լրագրող» Իսմայիլ Ջալիլովը՝ ԼԳԲՏ զինանշանը վզին, որովհետև ինչու առաջ չտանել իր սեփական LGBTQ+ արժեքները, հարցազրույց է վերցրել ավստրիացի հայամետ պատգամավոր Ստեֆան Շեննախից»,- ասվում է մակագրության մեջ։ «Տեսեք գեր տականքին, թե ինչպես է անընդհատ ընդհատում պատգամավորին ու չի թողնում, որ բան ասի։ Պատգամավորը հենց այս խոզի մռութին ասաց, որ Արցախը հայերի պապենական հողն է։ Իրեն ոչխարի պես է պահում»։
«Armenian Aryan State»-ը (Հայկական Արիական պետություն) նաև հրապարակել է հակաԼԳԲՏՔ+ բովանդակություն, ներառյալ էկրանապատկեր, որը ցույց է տալիս, թե ինչպես է մի տրանսգենդեր իր սեռական բնույթի ծառայություններն առաջարկում Բաքվում: «Պատերազմից հետո ևս մեկ փեյսար փող չունի, և նա փոխել է իր սեռը, և այժմ նա հետույք է վաճառում»,- ասում է վերտառությունը: «Ավելի շատ ապացույց այն բանի, որ ադրգեյջանցիները [«Ադրբեջանի» և «գեյի» վիրավորական համակցություն] առևտրի ժողովուրդ են։ Նրանք առևտուր են անում ամեն ինչով և ամենուր»:
Ադրբեջանամետ ալիքները նաև թիրախավորել են Հայաստանի ԼԳԲՏՔ+ համայնքին, ինչպես նաև հայ կանանց։ Без Тормозов («Առանց արգելակների») ալիքի գրառման մեջ հայտնվել է Հայաստանում առաջին տրանսգենդեր և անձնագրում սեռը փոխած կնոջ՝ Լիլիթ Մարտիրոսյանի ելույթը Հայաստանի խորհրդարանում։
Գրառման մեջ ասվում է, որ հայերը անհարգալից են, քանի որ իբր պետական մակարդակով գովազդում են Սոդոմն ու Գոմորը՝ երկու հնագույն քաղաքներ, որոնք կրոնական տեքստերում նկարագրված են որպես մեղքի մեջ թաղված, և որ Մարտիրոսյանի ելույթը խորհրդարանում հաստատում է դա։ Նույն ալիքը նաև սպառնալից արտահայտություններ է անում հայ կին զինվորների նկատմամբ՝ ենթադրելով, որ նրանք կարող են դառնալ ադրբեջանական զորքերի կողմից սեռական բռնության թիրախ։
Հայաստան-Ադրբեջան տելեգրամյան ալիքները թիրախավորում են միմյանց
DFRLab-ը նաև հավաքել է ընդհանուր առմամբ 298 495 հաղորդագրություն յոթանասուներկու ալիքներից երկու կլաստերներում էլ՝ ստեղծման ամսաթվերից սկսած մինչև 2023-ի հուլիսի 14-ը ընկած ժամանակահատվածում: Տվյալների ցանցային վերլուծությունը ցույց է տվել, որ ալիքների ենթախումբը թիրախավորում է միմյանց՝ փոխանցելով կամ մեջբերելով միմյանց գրառումները:
Ադրբեջանամետ ալիքներից 18-ը 273 անգամ նշել են հայամետ ալիքներից վեցին, իսկ հայամետ 14 ալիք 267 անգամ նշել է ադրբեջանամետ ալիքներից քսանին: Ադրբեջանամետ կլաստերի կողմից 273 հիշատակումներից 217-ը բաժին է ընկնում հայամետ Баграмян 26 [«Բաղրամյան 26»], SisMasis և Mika Badalya ալիքներին։ Իսկ հայամետ կլաստերի շարքում ադրբեջանամետ ալիքները Девичья Башня [«Maiden’s Tower»], Большой брат [«Մեծ եղբայր»] և Caliber ալիքները հավաքել են ընդհանուր առմամբ 188 հիշատակում։
Ցանցային քարտեզ, որը ցույց է տալիս հակառակ ճամբարներից այլ ալիքների հիշատակումների քանակը: Յուրաքանչյուր սլաքի ուղղությունը ցույց է տալիս մեկ ալիքից՝ նշելով մեկ այլ ալիք: (Աղբյուրը՝ @GGigitashvili/DFRLab՝ TG կոլեկցիոների միջոցով, Flourish)
Ընդհանրապես, հաղորդագրությունները, որոնք հղում են անում հակառակ տելեգրամյան ալիքի, դրսևորվում էին վեճային բնույթ, ինչը հուշում էր, որ նրանք հետևում են միմյանց: Օրինակ, հայամետ ալիքներից մեկում բազմակի ընտրությամբ հարցումը ներառում էր «Ադրբեջանցիներ, սեղմեք այստեղ» տարբերակը: Ավելի ուշ ադրբեջանամետ ալիքը վերահրապարակել է գրառումն իր էջում։
Մեկ այլ դեպքում, հայամետ SisMasis ալիքի կողմից տարածված գրառման մեջ ցուցադրվել են թուրքական Անթաքիա քաղաքի ավերակների մեջ 2023-ի փետրվարի մահացու երկրաշարժից հետո անօդաչու թռչող սարքի կադրեր՝ «Անթաքիան գեղեցիկ երկրաշարժից հետո» մակագրությամբ։ Գրառումն ավելի ուշ մեջբերեց ադրբեջանամետ UDudaka ալիքը, որն իր հերթին քարոզում էր հայերի նկատմամբ բռնություն: «Հետո էլ նրանք զարմանում են, թե ինչու են իրենց մորթում»,- գրել է ալիքը։ «Ճիշտը մորթելն է։ Արժանի են»:
Էկրանապատկեր, որը ցույց է տալիս ադրբեջանամետ ալիքների կողմից հայամետ ալիքների գրառումներով կիսվելը (Աղբյուր՝ Zhingalovhach/archive, UDudaka/archive)
Հայամետ մեկ այլ տելեգրամյան ալիք կիսվել է ադրբեջանամետ ալիքի գրառմամբ, որը քննարկում է պատերազմի վետերանների ինքնասպանության մակարդակը և կոչ անում Ադրբեջանի կառավարությանը մեծացնել վետերաններին ցուցաբերվող աջակցությունը: Ի պատասխան հայամետ ալիքը գրել է. «Պարոն նախագահ, վերջ տվեք «մինիշլուհիդների» ինքնասպանությունների ֆլեշմոբին»։
Հայամետ ալիքի գրառման էկրանապատկեր, որտեղ այն ադրբեջանամետ ալիքից գրառում է փոխանցել, անդրադառնալով ադրբեջանցի վետերանին, որը մահացել է ինքնասպանության հետևանքով, «մինիշլուհիդ» [«մինի պոռնիկ-նահատակ»] անվանելով: (Աղբյուր՝ @katakombilabirint/archive)
DFRLab-ը նաև վերլուծել է բովանդակության տարածման օրինաչափությունները յուրաքանչյուր կլաստերի ներսում: Հայամետ կլաստերի երեսունվեց ալիքները միմյանց ուժեղացրել են 15 027 անգամ, իսկ ադրբեջանամետ կլաստերի երեսուներկու ալիքները բովանդակությամբ կիսվել են 13 389 անգամ։ Հայանպաստ կլաստերի շրջանակներում ամենաշատ տարածում են ստացել Armenian Military Portal, Spitak Arch, Armenian Radical, Republic of Artsakh և Bagramyan 26 («Բաղրամյան 26») ալիքները. ադրբեջանամետ կլաստերում ցուցակը գլխավորել են Without Brakes, Maiden’s Tower, Caliber, Caucasian Bureau և Black Chat ալիքները։
Գծապատկեր, որը ցույց է տալիս հայանպաստ կլաստերի շրջանում հիշատակումների և փոխանցումների ծավալը: Ալիքի պղպջակի չափը ցույց է տալիս, թե քանի անգամ են կլաստերի մյուս ալիքներն այն ուժեղացրել: (Աղբյուրը՝ @GGigitashvili/DFRLab՝ TG collector, Flourish)
Թեև ատելության խոսքն ու բռնության քարոզչությունը տեխնիկապես Տելեգրամի բովանդակության քաղաքականության խախտում են, հակամարտություններից տուժած տարածաշրջաններում, ինչպիսին է Հարավային Կովկասը, թշնամական դերակատարները դեռ օգտագործում են հարթակը՝ խիստ բորբոքված հռետորաբանության այս ձևերն ուժեղացնելու համար: Ուսումնասիրելով Տելեգրամում միմյանց թիրախավորման նպատակով օգտագործվող նսեմացնող հայերեն և ադրբեջանական տերմինները՝ մեր հետազոտությունը ցույց է տալիս, թե ինչպես է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ դառը հակամարտությունը շարունակվում առցանց հարթակում՝ ավելի խորացնելով երկու կողմերի ապամարդկայնացումը:
