Մզիսա Խմալաձե, OC Media
Վրաստանի հարավային Սամցխե-Ջավախքի տարածաշրջանում երբեմնի բնակեցված շատ գյուղեր արագ դատարկվում են։ Մարդիկ լքում են իրենց բնակավայրերը կլիմայական խիստ պայմանների ու կառավարության անտարբերության պատճառով:
Ասպարա գյուղում, որ Վրաստանի ամենամեծ՝ Փարվանա լճի արևմտյան ափին է, երկար տարիներ միայն մեկ ընտանիք էր մնում: Հարևանների հեռանալուց շատ ժամանակ անց Իսպիրյաններն ապրում էին գյուղի դեռ կանգուն մնացած 20 տներից մեկում՝ 60 տուն-ավերակների հարևանությամբ։
Բայց քանի որ 2021-ին նրանք էլ գնացին, գյուղում այլևս մարդ չկա։ Վրաստանի՝ հիմնականում հայալեզու այս տարածաշրջանում գյուղի վախճանը մտահոգում է հարևան համայնքներին ևս, որոնք վախենում են նույն ճակատագրին արժանանալուց։
Ափսեներ Ասպարայում լքված տան հատակին։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
Տեղացիներն ասում են, որ գյուղի դատարկումն սկսվել է մոտ 15 տարի առաջ՝ պայմանավորված ծովի մակարդակից 2000 մետր բարձրության վրա գտնվող խիստ կլիմայի և տարրական հարմարությունների բացակայության պատճառով: Ասպարան չուներ բժշկական կենտրոն կամ խանութ, և գյուղի դպրոցը դռները փակեց մոտ 2010-ին: Ձմռան դաժան ամիսներին Ասպարան մոտակա գյուղերին և քաղաքներին կապող ճանապարհը դառնում էր անանցանելի՝ նրա բնակիչներին մեկուսացնելով արտաքին աշխարհից:
«Մենք Ասպարայում շատ դժվար կյանք էինք ապրում։ Սակայն այժմ, երբ այլևս այնտեղ չենք, աստիճանաբար սկսում ենք կարոտել այդ դժվարությունները։ Ձմեռը ամենածանր ժամանակն էր, բայց նաև հետաքրքիր»,- հիշում է գյուղի նախկին բնակիչ Նաիրա Անտոնյանը։
Նաիրա Անտոնյանը ընտանիքի անդամի հետ։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
1972-ին Ասպարայում հայկական ընտանիքում ծնված Նաիրա Անտոնյանը 1987-ին Ասպարայում դպրոցն ավարտելուց հետո մեկնել է Երևան։ Մեկ տասնամյակ անց վերադարձել է գյուղ՝ տեղի դպրոցում դասավանդելով բնագիտական առարկաներ և զբաղվելով փոքրիկ ագարակով։
Բայց 2009-ին նա և նրա ընտանիքը տեղափոխվել են Նինոծմինդա՝ Ասպարայից 40 կմ հարավ-արևմուտք: Նա դեռ աշխատում է գյուղատնտեսությունում՝ դա համատեղելով այլ աշխատանքի հետ։
Վթարված շենք Ասպարայում։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
Ասպարայում յուրաքանչյուր տուն բաժանված էր երկու մասի՝ հին և նոր։ Հին հատվածում հաճախ տանը կից ախոռ կար, մինչդեռ նոր տներն արդեն կառուցված էին անջատ։
«Հայրս 1983-ին նոր տուն է կառուցել, թեև այն անթերի չէր կառուցված, բայց ամուր տուն էր»,- հիշում է Նաիրան։
Նաիրան ու նրա ընտանիքի անդամները իրենց հեռանալու հիմնական պատճառներից մեկը նշում են գյուղի կյանքի ծանր պայմանները։
Կոտրված պատուհան Ասպարայի լքված տանը։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
«Ձմռանը բազմաթիվ անգամ բժշկական օգնության կարիք ունեինք կամ այլ խնդիրների առաջ էինք կանգնում, բայց դժվարանցանելի ճանապարհների պատճառով շտապօգնությունը չէր հասնում մեզ, և չէինք կարողանում գյուղից դուրս գալ»,- հիշում է Նաիրայի հարազատը։
Թեև գյուղում այլևս ոչ ոք չի ապրում ամբողջ տարի, ամառվա շոգին Ասպարան կարճ ժամանակով կենդանանում է. ողջունում է նախկին բնակիչներին և անցողիկ հովիվներին, Կախեթիի և Քվեմո Քարթլիի շրջանների քոչվորներին, որոնք ապաստան են փնտրում: Տարվա մնացած ժամանակահատվածում գյուղը ամայի է։
Կորսված ապրելակերպ
Լճի երկայնքով՝ Նինոծմինդա տանող ճանապարհի կեսերին գտնվող Վլադիմիրովկայի բնակչությունը դեռ մնում է: Գյուղում կլոր տարի շուրջ 100 մարդ է մնում, սակայն նրանք դժվարին պայմաններում են ապրում:
Բնակիչները նշում են, որ իրենք անտեսված են տեղական իշխանությունների կողմից, և իրենց վաղեմի մի շարք մտահոգություններ մնում են անպատասխան:
Տեղի բնակիչների առաջնային դժգոհություններից մեկը ճանապարհների անմխիթար վիճակն է։ Թեև մոտակա գյուղը ընդամենը երեք կիլոմետր է հեռու՝ ճանապարհը մեքենայով անցնելու համար տևում է կես ժամ: Քանի որ գյուղում բենզինը նույնպես դժվար է հայթայթել, բնակիչները հայտնվում են մեկուսացման մեջ: Դա ուղղակի հետևանքներ ունի․ մարդիկ չեն կարողանում գնել կենսական ապրանքներ, օգտվել բժշկական ծառայությունից կամ այցելել ընտանիքին և ընկերներին առանց անհարկի ծանր ճանապարհորդության: Շատերը ձմռան ամիսներին ապաստան են փնտրում մոտակա քաղաքներում կամ նույնիսկ այլ երկրներում հարազատների մոտ՝ ամիսներ տևող փաստացի շրջափակումից խուսափելու համար:
Տներ Ասպարա գյուղում։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
Երկարաժամկետ հեռանկարում, սակայն, խնդիրը դառնում է գրեթե հավերժական. անջատվածությունը խոչընդոտում է գյուղի տնտեսական կամ սոցիալական որևէ տեսակի զարգացման: Արդյունքում, ենթակառուցվածքները զարգացնելու հետաքրքրությունն ավելի է նվազում, և ավելի շատ մարդիկ են ստիպված լինում հեռանալ: Իշխանությունները հստակ նշել են, որ գյուղի խնդիրները առաջնահերթություն չեն, քանի որ «գյուղում քիչ շահառուներ կան»։
«Մեր գյուղում երիտասարդներ հազիվ կգտնեք, բոլորը գնում են»,- ափսոսանքով է ասում գյուղի վաթսունն անց բնակիչ Սոս Առաքելյանը։ «Նույնիսկ մեր դպրոցը մինչև 9-րդ դասարան է, որից հետո երեխաները պետք է ուսումը շարունակեն հարևան գյուղերում։ Իսկ դա միշտ չէ, որ հնարավոր է: Օրինակ՝ ձմռանը ճանապարհները հաճախ դժվարանցանելի են, և երեխաները չեն կարողանում գյուղից դուրս գալ։ Ոչ ոք այլևս չի ուզում մնալ այստեղ»։
Ասպարայում լքված տան պատուհանը։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
Ինքը՝ Առաքելյանը, ձմռանը գյուղը լքողների թվում է, և վերադառնում է միայն գարնանը, երբ գյուղը բնակության ենթակա է լինում։ Ու թեև գյուղում այդքան խնդիրներ կան՝ նա չի կարող ամբողջությամբ լքել իր տունը և ասում է, որ կշարունակի գյուղ վերադառնալ այնքան ժամանակ, քանի դեռ առողջությունը թույլ կտա:
«Ես չեմ կարող հավերժ լքել իմ հայրենի հողը,- ասում է Առաքելյանը։- Մենք կապված ենք այս վայրին՝ չնայած պայմաններին»։
Փարվանա լճի այն կողմում նման իրավիճակում է հայտնվել նաև լճի համանուն գյուղը։
Գյուղը լճի՝ Ասպարայի հակառակ կողմում է՝ Նինոծմինդայից մոտ 40 կմ հեռավորության վրա:
Տեսարան Փարվանա գյուղից։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
Ներկայում գյուղում ապրում է մոտ 60 ընտանիք, և մոտ 50 աշակերտ հաճախում է տեղի հիմնական դպրոցը։ Բայց թե որքան ժամանակ նրանք կարող են մնալ այնտեղ, պարզ չէ։ Գյուղի ճանապարհները խիստ անբարեկարգ են։ Չկա գազամատակարարում, ոչ էլ միջնակարգ դպրոց, ինչը դժվարացնում է մարդկանց երկարաժամկետ մնալը գյուղում:
Նույնիսկ տարրական դպրոցը չի գործում այնպես, ինչպես նախատեսված է, քանի որ շենքի պատերը չափազանց խարխուլ են, որպեսզի ապահով օգտագործվեն: Փոխարենը երեխաները դասերի հաճախում են դպրոցի տարածքին կից փայտե շենքում։ Դասերն անցնում են երեք հերթափոխով, ուսուցիչները հաճախ իրենց աշխատանքային օրն ավարտում են երեկոյան ութին:
Փարվանա գյուղը։ Լուսանկարը՝ Մզիսա Խմալաձեի/OC Media։
Ուսուցիչներից մեկն ասում է, որ ծնողներն այժմ առավել, քան նախորդ տարիներին տրամադրված են, որ իրենց երեխաները ստանան պատշաճ կրթություն։ Սա կարող է նշանակել, որ եթե նոր դպրոց չկառուցվի, ընտանիքները կնախընտրեն գաղթել՝ փնտրելով կրթական ավելի լավ հնարավորություններ այլուր:
«Այստեղ ոչինչ չկա,- ասում է բնակիչներից մեկը, որը խնդրեց անանուն մնալ։- Ո՛չ գազ, ո՛չ դպրոց, ո՛չ խաղահրապարակ երեխաների համար։ Դրա համար բոլորը ցանկանում են հեռանալ: Մարդիկ շահագրգռված չեն մնալու այստեղ»։
