Պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցության ո՞ր շեմն է վտանգավոր: Այս թեմայի վերաբերյալ Project Syndicate կայքում հոդված է հրապարակել Կալիֆոռնիայում Բերքլիի համալսարանի տնտեսագիտության պրոֆեսոր և ԱՄՆ-ի Տնտեսական հետազոտությունների ազգային բյուրոյի հետազոտող Ջեյմս Բրադֆորդ ԴեԼոնգը: ԴեԼոնգը ԱՄՆ-ի նախագահ Բիլ Քլինթոնի օրոք եղել է ԱՄՆ-ի գանձապետի տեղակալը:
Պետությունը, որը բավարար չափով հարկ չի հավաքում իր ծախսերը փակելու համար, կարող է բախվել պարտքից բխող ամեն տեսակի խնդիրների: Նրա անվանական տոկոսադրույքները կբարձրանան, քանի որ պարտատոմսերի տերերը վախենում են գնաճից: Նրա բիզնեսների առաջնորդները զգուշավոր դիրք են բռնելու և փորձելու են հարստությունը տեղափոխել իրենց ղեկավարած ընկերություններից՝ վախենալով ապագա բարձր կորպորատիվ հարկերից:
Ավելին՝ քաղաքական անորոշության պայմաններում իրական տոկոսադրույքները կբարձրանան՝ հանգեցնելով սոցիալապես արդյունավետ շատ ներդրումների՝ ոչ շահութաբեր դառնալուն: Իսկ երբ տիրապետող դառնա գնաճը, աշխատանքի բաժանումը կփոքրանա: Այն, ինչ ժամանակին նեղ մոնետար կապերով համախմբված մեծ սարդոստայն էր, կտրոհվի շատ փոքր ցանցերի, որոնք ամրապնդված կլինեն անձնական վստահության և սոցիալական պարտավորությունների պինդ կապերով: Իսկ աշխատանքի բաժանման փոքրացումը նշանակում է ցածր արդյունավետություն:
Այս ամենը թերևս տեղի ունենա այն բանի արդյունքում, երբ կառավարությունը բավարար հարկում չիրականացնի իր ծախսերը փակելու համար: Բայց արդյոք դա կարո՞ղ է տեղի ունենալ, քանի դեռ տոկոսադրույքները ցածր են, արժեթղթերի գներն աճում են, և գնաճը շարունակում է զսպված մնալ: Ես և այլ տնտեսագետներ, այդ թվում՝ Լարի Սամերսը, Լորա Թայսոնը, Պոլ Կրուգմանը և շատ ուրիշներ, կարծում ենք, որ դա հնարավոր չէ:
Քանի դեռ արժեթղթերի գները աճում են, բիզնեսի առաջնորդները չեն սարսափում ապագա հարկերից և քաղաքականության անորոշություններից: Քանի դեռ տոկոսադրույքները ցածր են, պետական ներդրումները կրճատելու ճնշում չկա: Եվ քանի դեռ գնաճը ցածր է, որպես խնայողության միջոց պետական պարտատոմսերի լրացուցիչ թողարկումները մեծապես գնահատված են, ինչը պարտատոմսերի տերերին օգնում է գիշերը հանգիստ քնել և խթան է հանդիսանում տնտեսության համար, որովհետև նպաստում է պարտքի միջոցով ֆինանսավորման կրճատմանը և մեծացնում է ծախսերի արագությունը:
Կարճ ասած՝ տնտեսագետները ոչ միայն քանակություններն են դիտարկում՝ կառավարության կողմից թողարկված պարտատոմսերի քանակը, այլև գները: Եվ քանի որ մարդիկ պարտատոմսերը վաճառում են սպառողական ապրանքների, կանխիկի և արժեթղթերի համար, կառավարության պարտքի գինը գնաճի տեմպն է, անվանական տոկոսադրույքը և արժեթղթերի շուկայի մակարդակը: Այս գներից երեքն էլ կանաչ լույս են վառում՝ ազդանշան տալով, որ շուկաները կնախընտրեն պետական պարտքը, որպեսզի ավելի արագ աճեն, քան ներկայիս կանխատեսումներն են ցույց տալիս:
Երբ Կարմեն Ռեյնհարտը և Քեն Ռոգոֆը գրում էին իրենց հեղինակավոր «Աճ՝ պարտքի ժամանակներում» աշխատությունը, նրանք հետևյալ հարցադրումն էին անում. «Չափից մեծ դեֆիցիտը և բանկերին պետական առասպելական ֆինանսական աջակցությունը կարո՞ղ են օգտակար լինել գործարար ակտիվության անկման դեմ պայքարելու համար, հատկապես ծերացող բնակչության և սոցիալական ապահովության ծախսերի մեծացման ֆոնին»: Ռեյնհարտը և Ռոգոֆը գտնում էին, որ պետական պարտքի «շեմը (տարեկան) ՀՆԱ-ի 90%-ն է», որից անդին «աճը դանդաղում է…. թե՛ զարգացող, թե՛ զարգացած տնտեսություն ունեցող երկրներում»:
Գլխավոր սխալը, որ իրենց վերլուծության մեջ թույլ են տալիս Ռեյնհարտն ու Ռոգոֆը (իսկապես միակ նշանակալից սխալը) «շեմ» բառն օգտագործելն է: Իմաստաբանական այդ ընտրությունը՝ նրանց կողմից ներառված գրաֆով հանդերձ, շատերին մոլորեցրել է: Օրինակ՝ վերջերս Washington Post-ի խմբագրական խորհուրդը քննադատեց ԱՄՆ-ի բյուջեի դեֆիցիտի և պետական պարտքի հարցում «մի՛ անհանգստացիր, երջանի՛կ եղիր» (“Don’t worry, be happy”) մոտեցումը՝ ելնելով այն հիմնավորումից, որ «տնտեսագետները 90%-ը համարում են մի նիշ, որն արդեն սպառնում է կայուն տնտեսական աճին»:
Իհարկե, Washington Post-ի խմբագրական խորհուրդը հազարամյակի սկզբից ևեթ ցույց է տվել, որ պահանջկոտ չէ իր պնդումները գործնականում հավաստելու առումով: Սակայն «Աճ՝ պարտքի ժամանակներում» արտահայտությունը ապակողմնորոշել էր նաև եվրահանձնակատար Օլի Ռեյնին և շատ ուրիշների, որոնք ասում էին, որ երբ «[պետական] պարտքը հասնում է ՀՆԱ-ի 80-90%-ին, այն սկսում է վատ ազդել գործարար ակտիվության վրա»: Շատերն են կարծում, որ Ռեյնհարտը և Ռոգոֆը ցույց են տվել, որ երբ պետպարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 90%-ից ցածր է, ուրեմն տնտեսությունն ապահով է, և որ եթե պարտքի բեռը մեծ է 90%-ից, ուրեմն աճը վտանգի տակ է դրված:
Շեմը, սակայն, այնտեղ չէ: Սա Ռեյնհարտի և Ռոգոֆի ոչ պարամետրիկ մեթոդի առաջացրած թյուր պատկերն է. տվյալները գցեք չորս զամբյուղների մեջ, որոնցից ամենաշատը 90% ունի: Իրականում աճի տեմպերի աստիճանական և սահուն անկում կա՝ պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցության ցուցանիշի աճին զուգահեռ. 80% զամբյուղի դեպքում աճը շատ չնչին է լավ 100% զամբյուղից:
Ինչպես Ռեյնհարտն ու Ռոգոֆն են ասում, պարտքի մեծ մակարդակի և ցածր աճի միջև կորելյացիան նշան է, որով պետք է հետաքննել, թե արդյոք պարտքը ռիսկային է: Երբեմն դա այդպես է. դրա ճշմարտացիությունը գալիս է այն երկրներից, որտեղ տոկոսադրույքներն ավելի բարձր են, և արժեթղթերի շուկան՝ ցածր, և որտեղ ավելի մեծ պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունն իսկապես նշանակում է ավելի դանդաղ աճ:
Բայցևայնպես, այդ հարաբերակցությունը առավելապես գալիս է այն երկրներից, որտեղ գնաճի մակարդակն ավելի բարձր է, երբ ավելի մեծ է պետական պարտքը: Սակայն այդ հարաբերակցություններից որոշներն էլ գալիս են երկրներից, որտեղ աճն արդեն իսկ դանդաղ է, որտեղ, փաստորեն, մեծ պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունները, ինչպես Լարի Սամերսն է անընդհատ նշում, ստացվում են հայտարարից, ոչ թե համարիչից:
Ուստի, ցածր տոկոսադրույքներ, ցածր գնաճ, արժեթղթերի կենսունակ գներ ունեցող և առողջ աճ ունեցած երկրում որքա՞ն տեղ կա դեռ պարտքի և տնտեսական կատարողականի հարաբերակցության համար:
Ոչ այնքան շատ, եթե իհարկե ընդհանրապես կա որևէ տեղ: Միացյալ Նահանգներում մենք առնվազն հասկացել ենք, որ ավելի շատ պետական պարտք կուտակելու քիչ ռիսկ կա, քանի դեռ տոկոսադրույքներն ու գնաճի ցուցանիշները սկսել են աճել նորմալ մակարդակից, կամ արժեթղթերի շուկան է անկում ապրում: Եվ պոտենցիալ շատ մեծ օգուտներ կան, որ կարելի է ստանալ՝ հենց այժմ լուծելով Ամերիկայի իրական խնդիրները՝ գործազրկությունն ու տնտեսական թույլ ակտիվությունը:
