Այս տարվա հունվարի 1-ից ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» ՀՀ օրենքը, որով, ըստ հաշվարկների, մինչև Դ58,35 մլն տարեկան շրջանառություն ունեցող ու ծախսերի փաստաթղթավորման խնդիր չունեցող հարկ վճարողների համար հարկային բեռը կարող է ավելանալ մինչև 7 անգամ։ Եթե տնտեսավարողը անցում կատարի ԱԱՀ-ի վճարման դաշտ, հարկային բեռը կարող է ավելանալ առնվազն 2 անգամ: «Հարկ վճարողների պաշտպանության» ՀԿ նախագահ Փայլակ Թադևոսյանը «Օրակարգի» հետ զրույցում ասում է, որ այս պայմաններում հարկատուն ստիպված է պարզապես ընտրություն կատարել վատի ու ավելի վատի միջև։
— Կառավարությունն արդեն մի քանի տարի է, ինչ հարկային փոփոխությունների օրենսդրական փաթեթը ներկայացնում է տարեվերջին, իսկ Ազգային ժողովը հապճեպ ընդունում է այն։ Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ է կառավարությունը նման գործելաոճ որդեգրել։
— Ցանկալի կլիներ, որ փոփոխությունները կատարվեին տարին մեկ անգամ, ընդ որում՝ տարվա սկզբում, և ուժի մեջ մտնեին գալիք տարվա սկզբից։
«Պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքը սովորաբար Ազգային ժողովն ընդունում է տարվա վերջում: Հարկային ոլորտին վերաբերող օրենսդրական փոփոխությունները մասամբ պայմանավորված են հենց հաջորդ տարվա պետական բյուջեով նախատեսված եկամուտների ապահովմամբ, դրա համար էլ տարեվերջին են ընդունվում։ Իհարկե, հարկատուները իրազեկվում են օրենսդրական փոփոխությունների մասին, բայց շատ հաճախ իրազեկումը ամբողջական չի լինում, ինչը բերում է նաև խախտումների։ Ի դեպ՝ հարկային մարմնի աշխատակիցներն էլ են բողոքում հաճախակի փոփոխություններից։
2010թ. ընթացքում «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքում 11 անգամ փոփոխություններ և լրացումներ են կատարվել, «Շահութահարկի մասին» օրենքում՝ 7 անգամ, «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» օրենքում՝ 10 անգամ։ Նույն պատկերը եղել է նաև 2011թ. ընթացքում, երբ «Հարկերի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարվել են 7 անգամ, «Շահութահարկի մասին» օրենքում՝ 3 անգամ, «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» օրենքում՝ 5 անգամ։
Քիչ չեն նաև դեպքերը, երբ օրենսդրական փոփոխություններ են կատարվում, սակայն մեկ կամ երկու տարի հետո կատարված փոփոխությունները վերանայվում են, մասնավորապես՝ հարկային մարմնի ներկայացուցչի ինստիտուտը, «Ակցիզային պահեստ» ռեժիմը, Ներմուծվող օղու քվոտավորման կարգը, ավելացված արժեքի հարկի շրջանառությունը 20 տոկոսով ավելացնելու դրույթը և այլն:
Օրենսդրական պահանջ է, որ նախագծերը հիմնավորվեն և ներկայացվեն հանրային քննարկման։ Իհարկե, կառավարությունը կազմակերպում է քննարկումներ, սակայն կարծիքները հաշվի չեն առնում։ Հաճախ օրենսդրական փաթեթները ներկայացվում են առանց լուրջ հիմնավորումների, որոնք պետք է կազմված լինեին դաշտի ուսումնասիրության հիման վրա։
Որոշ դեպքերում, մի քանի հարկ վճարողների վարքագծի հիման վրա կատարվում են օրենսդրական փոփոխություններ, որի արդյունքում փոփոխությունները հավասարապես վերաբերում են բոլորին, լրացուցիչ դժվարություններ և բեռ առաջացնում հարկ վճարողների համար: Իսկ այն հարկատուները, որոնց վարքագծով պայմանավորված՝ իրականացվել են օրենսդրական փոփոխությունները, ըստ էության, հարկերից խուսափելու այլ հնարավորություններ են գտնում։
Այս կամ այն օրենսդրական փոփոխության վերաբերյալ ամբողջական հիմնավորումներ կա՛մ չեն լինում, կա՛մ շատ վերացական են։ Օրինակ՝ «Շրջանառության հարկի մասին» օրենքում ամրագրված դրույքաչափը սահմանելիս որպես հիմնավորում վերցրել է մինչև Դ58,35 մլն շրջանառություն ունեցողների վճարված հարկերը և այդ ցուցանիշը բաժանել շրջանառության ծավալի վրա։ Արդյունքում ստացվել է 3,5%-ին մոտ դրույքաչափ, ինչն աղավաղված ցուցանիշ է, քանի որ վճարված հարկերի ծավալում ներառված են նաև կանխավճարները, տարբեր տուգանքներով վճարված գումարները։ Այդ գումարները, հասկանալի է, որ բարձրացնելու են արդյունավետ դրույքաչափը։
— Իսկ ֆինանսների նախարարությունը վստահեցնում էր, թե շրջանառության հարկի ներդրումը ենթադրում է հարկային բեռի թեթևացում։
— Հաշվարկները ցույց են տալիս, որ ոչ թե հարկային բեռի թեթևացում է տեղի ունենում, այլ ավելացում, ընդ որում՝ անգամներով։ Հարկային բեռն ավելանում է հարկման դաշտում աշխատող փոքր և միջին այն տնտեսավարողների համար, որոնք խնդիր չունեն ծախսերի փաստաթղթավորման հետ։ Ստացվում է, որ մի կողմից շրջանառության հարկի միջոցով կառավարությունը ցանկացել է լուծել լրացուցիչ հարկային բեռի խնդիրն այն տնտեսավարողների համար, որոնք հնարավորություն չունեն որոշ ապրանքների մասով ստանալ այդ ապրանքների ձեռքբերման փաստաթղթերը, բայց մյուս կողմից՝ վնասում է այն տնտեսավորղներին, որոնք որևէ խնդիր չեն ունեցել ծախսերը փաստաթղթավորելու առումով։
Տեսեք, սննդամթերի, ծխախոտի և նմանատիպ ապրանքների իրացման և ձեռքբերման գները, ըստ էության, սահմանափակված են, հետևաբար առևտրային վերադիրն ընդհանուր առմամբ չի գերազանցում 10%-ը: Նշված առևտրական գործունեության ոլորտում 3,5% դրույքաչափի պայմաններում խանութը վնասով է աշխատելու։ Ամսական Դ4,4 մլն (տարեկան Դ52,8 մլն) իրացում ունեցող խանութի դեպքում, որն ունի երկու աշխատող, ծախսերի փաստաթղթավորում ունեցող հարկ վճարողը շրջանառության հարկի պայմաններում մոտ յոթ անգամ ավելի շատ հարկ է վճարելու, քան պետք է վճարեր մինչև շրջանառության հարկի ներդրումը։
Նման պայմաններում ինձ համար առնվազն անհասկանալի են հարկային բեռի թեթևացման մասին պնդումները։
Արտադրության ոլորտում, օրինակ, համատարած 3,5% դրույքաչափի սահմանումը, առանց հաշվի առնելու գործունեության տեսակը, նույնպես անհասկանալի է։ Ոսկեգործության մեջ, մեր ունեցած տվյալների համաձայն, նյութածախը կազմում է 80-85%, կահույքագործության մեջ՝ 40-50%: Միևնույն դրույքաչափով հարկելը նշանակում է հարկային բեռի գրեթե կրկնակի տարբերակում։
— Մի՞թե գործնականում հնարավոր չէ ըստ առանձին գործունեության տեսակների դրույքաչափեր սահմանել։
— Կրկնեմ, որ շրջանառության հարկը, իհարկե, արդարացված է բոլոր նրանց համար, որոնց մոտ առկա է փաստաթղթավորման խնդիրը, սակայն փոքր և միջին բիզնեսն աշխատելու է վնասով և ստիպված է լինելու թաքցնել իրացման շրջանառությունները, ինչը և՛ պետության և՛ հարկ վճարողների համար նոր ռիսկերի (այդ թվում՝ կոռուպցիոն) լայն դաշտ է ստեղծում։
Մենք, օրինակ, առաջարկել էինք փոքր խանութների դեպքում նախատեսել իրացման շրջանառության 1-1,5%-ից ոչ ավելի դրույքաչափ, իսկ շրջանառության հարկը նախատեսել որպես այլընտրանք մինչև այս տարվա հունվարի 1-ը գործող հարկման ռեժիմին։ Այսինքն՝ տնտեսավարողը իր ցանկությամբ կարող է որոշել՝ դառնալ շրջանառության հարկ վճարող կամ ԱԱՀ վճարող չհամարվող:
«Շրջանառության հարկի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի քննարկման ընթացքում խնդիրը ներկայացվել է նաև Ազգային ժողովի խմբակցություններին և պատգամավորներին: Որոշ պատգամավորներ ներկայացրել են այդ առաջարկությունները, սակայն դրանք հաշվի չեն առնվել:
Հիմա տնտեսավարողն ունի ընտրության երկու ճանապարհ՝ կա՛մ համարվել շրջանառության հարկ վճարող, կա՛մ ԱԱՀ վճարող։ Նշեմ, որ ԱԱՀ վճարող համարվելու դեպքում հարկային բեռն ավելանում է առնվազն երկու անգամ: Ստացվում է, որ շրջանառության հարկ վճարող համարվելու դեպքում հարկային բեռն ավելանալու է 1,7-ից մինչև 7,7 անգամ, իսկ ավելացված արժեքի հարկ վճարող համարվելու դեպքում՝ առնվազն երկու անգամ։ Այսինքն՝ պետք է ընտրություն կատարվի վատի ու ավելի վատի միջև։
Զրուցել է Արմենակ Չատինյանը
