Շախմատը նման է ցլամարտի

Շախմատի աշխարհի չեմպիոն Մագնուս Կարլսենը հունիսի 22-ին գործարար Ռուբեն Վարդանյանի հրավերով ժամանել էր Երևան: Կարլսենը անհատական վարկանիշով աշխարհի երկրորդ շախմատիստ, օլիմպիական եռակի չեմպիոն Լևոն Արոնյանի հետ միասին մի շարք հանդիպումներ է ունեցել, այդ թվում՝ նախագահի և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հետ:

Երևանում էր նաև Slon.ru կայքի թղթակից Կարեն Շահինյանը: Աշխարհի առաջին երկու շախմատիստների հետ նրա հարցազրույցը թարգմանաբար ներկայացված է ստորև:

Դուք սովորակա՞ն դպրոց եք հաճախել: Հաջողվե՞լ է այն ավարտել:

Մագնուս Կարլսեն: Այո, ես ավարտել եմ դպրոցը և միայն դրանից հետո եմ դարձել պրոֆեսիոնալ շախմատիստ: Բայց դրա համար ստիպված եմ եղել պարապել ուսուցիչների հետ, որոնք ինձ հետ գալիս էին բոլոր մրցաշարերին:

Լևոն Արոնյան: Էքստերն կարգով, ամբողջովին չէր ստացվում համատեղել կարիերան և ուսումը դպրոցում: Հաշվի առնելով այն, որ ես մեծացել եմ 90-ականներին, երբ դպրոցները փակվում էին, իսկ ես ռուսախոս էի, և դժվար էր ռուսական դպրոցից տեղափոխվել հայկական, ծնողներս որոշեցին, որ ես պետք է սովորեմ տանը: Իմ մարզիչը փախստական էր Ադրբեջանից: Նա բնակվում էր մեր տանը, քանի որ ապրելու տեղ չուներ: Այնպես որ, մենք կարող էինք պարապել ամեն օր, և ես շախմատով ավելի շատ էի զբաղվում, քան դպրոցական առարկաներով:

Ամենասիրած առարկան ո՞րն էր:

Կարլսեն: Առանձնապես ոչ մեկը:

Արոնյան: Գրականությունը: Ինձ մանկուց միշտ գրավել են հումանիտար գիտությունները: Միշտ տարբեր բաներ եմ կարդում: Խորհրդային գրականություն եմ սիրում, իսկ անգլիական և ամերիկյան գրականությանը ավելի շատ ծանոթանում եմ իմ ընկերուհու շնորհիվ, որի համար անգլերենը մայրենի է:

Օրական քանի՞ ժամ եք պարապում:

Կարլսեն: Տարբեր է, բայց միջինը երևի 1,5-2 ժամ: Մնացած ժամանակ անում եմ այն, ինչ ուզում եմ, իսկ ես ամեն օր տարբեր բաներ եմ ուզում. երաժշտություն եմ լսում, սպորտով եմ զբաղվում, աշխատում եմ ընկերներիս հետ առավելագույնս լավ ժամանակ անցկացնել:

Արոնյան: Կախված է ծրագրերից: Լինում են կարևոր հանդիպումներ, որոնք չի կարելի հետաձգել, իսկ լավագույն դեպքում՝ փորձում եմ ամեն օր 5 ժամ հատկացնել շախմատին և 2 ժամ սպորտին:

Նաբոկովի «Լուժինի պաշտպանությունը» կարդացե՞լ եք: Ինչքանո՞վ է հերոսի կյանքը նման մեծ շախմատիստի իրական կյանքին:

Կարլսեն: Չեմ կարդացել գիրքը, բայց շատ եմ լսել նրա և նրա հիման վրա ֆիլմի մասին, սակայն ինքս դեռ հնարավորություն չեմ ունեցել կարդալու: Իմ կարծիքով՝ պրոֆեսիոնալների և հատկապես աշխարհի լավագույն խաղացողների մեծ մասը ավելի աշխարհիկ, ավելի նորմալ են, քան Լուժինը:

Արոնյան: Իհարկե կարդացել եմ: Որոշ նմանություններ կան, բայց այդպիսի շախմատիստները ավելի քիչ են: Ես սիրում եմ ժամանակս անցկացնել ընտանիքիս հետ, ավանդական հայկական բաները ինձ մոտ գերակշռում են: Մեծ հաճույքով երեկոյան ընկերներիս հետ կգնամ սպորտով զբաղվելու կամ ծնողներիս հետ ժամանակ կանցկացնեմ:

Շախմատը սպո՞րտ է:

Կարլսեն: Ես շախմատին առավելապես վերաբերվում եմ ինչպես սպորտի, ես պատրաստվում եմ մրցաշարին և գործում եմ խաղում, ինչպես սպորտում:

Արոնյան: Այո, իհարկե, շախմատը սպորտ է: Այն նման է ցլամարտի. եթե դու պայքարում-պայքարում ես, շատ գեղեցիկ շրջանցող շարժումներ ես անում, բայց վերջում ցուլը քեզ խոցում է, ապա այն ամենը, ինչ դու արել ես մինչ այդ, մեծ իմաստ չունի: Նույնը շախմատում է. եթե գեղեցիկ պարտիան ավարտվում է պարտությամբ, իմաստը դրանում քիչ է:

Եթե այո, ապա ինչպե՞ս եք պահպանում համապատասխան մարզավիճակը:

Կարլսեն: Պատրաստվում եմ մարզիչիս և օգնականներիս հետ, որպեսզի ֆիզիկապես պատրաստ լինեմ երկար խաղերին: Մարտավարական հնարքներ եմ մշակում համակարգչով և այդպես շարունակ, որպեսզի անընդհատ սովորեմ:

Արոնյան: Շախմատն այնքան էլ սպորտային սպորտաձև չէ: 70-ն անց շախմատիստներն էլ են փայլուն արդյունքների հասել, օրինակ՝ Վասիլի Սմիսլովը և Վիկտոր Կորչնոյը: Իմ ծնողները գիտության բնագավառից են, այնպես որ, նրանք լուրջ չէին վերաբերվում սպորտին, բայց ես ընկերներիս և հավաքականի գործընկերներիս միջոցով ինքս եկել եմ դրան: Այնպես որ, ես 20 տարեկանից սկսել եմ զբաղվել սպորտով:

Հիշողության ամրացման, մտածողության արագության համար հատուկ սննդակարգի հետևո՞ւմ եք:

Կարլսեն: Ոչ մի հատուկ բան: Միայն շատ քաղցր չեմ օգտագործում, որպեսզի առողջ սննդակարգ լինի:

Արոնյան: Ոչ այնքան: Բայց ես գիտեմ, որ որոշ ուտելիքներ խանգարում են ուղեղի աշխատանքին: Օրինակ՝ ես շատ վատ եմ խաղում, եթե շատ եմ ուտում, ծանր ուտելիք եմ օգտագործում: Այնպես որ, ես սովորաբար խաղից երեք ժամ առաջ եմ ուտում:

Հիշողությունը մարզելու համար հատուկ հնարքներ ունե՞ք:

Կարլսեն: Դեռևս դրանում անհրաժեշտություն չեմ ունեցել, չնայած, վատ միտք չէ:

Արոնյան: Դժվար է ասել: Օգնում է խաղից առաջ 20 ժամ երաժշտության ներքո քնելը:

Պատրաստել գիտե՞ք: Ի՞նչ:

Կարլսեն: Ոչ այնքան: Միայն հասարակ որոշ բաներ: Կարող եմ օմլետ պատրաստել:

Արոնյան: Շատ եմ սիրում: Մենք շատ ենք ճանապարհորդել Ասիայում, շատ բաներ ասիական խոհանոցից գիտեմ: Կասեմ, որ պատրաստել գիտեմ, բայց իմ ընտանիքը և ընկերուհին կվիճարկեն դա, այնպես որ, կասեմ, որ աշխատում եմ այդ ուղղությամբ: Ես միս չեմ ուտում, բայց ձուկ ուտում եմ: 2001թ. գնացի Հնդկաստան: Ինձ այնքան դուր եկավ բուսական սնունդը և այն, թե որքան շատ կենդանիներ կան այնտեղ:

Բացի շախմատից ուրիշ ի՞նչ:

Կարլսեն: Երաժշտություն, սպորտ… Երաժշտության մեջ ոչ մի հատուկ նախապատվություն, կախված է տրամադրությունից:

Արոնյան: Շատ եմ սիրում երաժշտություն: Վերջին շրջանում շատ եմ լսում սիմֆոնիկ, Մալերի երաժշտությունը շատ է լիցքավորում ինձ:

Ի՞նչ սպորտաձև եք սիրում:

Կարլսեն: Ֆուտբոլ, բասկետբոլ, երբեմն թենիս:

Արոնյան: Ես շատ եմ սիրում վազել, շատ եմ սիրում բռնցքամարտ, բասկետբոլ պարապել: Ես 32 կմ եմ վազել, բայց արդյունքով՝ 3 ժամ 15 րոպե, հպարտանում եմ: Սիրում եմ ֆուտբոլ դիտել, բայց իմ սպորտաձևը, այդուհանդերձ, բասկետբոլն է, որին ավելի շատ եմ հետևում և շատ զգայուն է վերաբերմունքս:

Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությանը ո՞ր հավաքականին եք երկրպագում: Ո՞վ կհաղթի այս տարի ըստ ձեզ:

Կառլսեն: Երկրպագում եմ Կոտ-դ’Իվուարին, կարծում եմ՝ կհաղթի Արգենտինան:

Արոնյան: Մանկուց երկրպագում եմ Անգլիայի հավաքականին, այնպես որ այս առաջնությունը արդեն մեծ նշանակություն չունի ինձ համար: Այնպիսի զգացողություն է, որ կհաղթի Հոլանդիան: Նա միշտ լավ է խաղում, բայց նրա բախտը չի բերում, բայց այս անգամ, կարծես, հաջողվելու է:

Ունե՞ք ընկերներ, որոնք շախմատով չեն հետաքրքրվում: Ինչի՞ մասին եք նրանց հետ զրուցում:

Կարլսեն: Այո, բայց ես որևէ խնդիր չունեմ դրա հետ կապված: Իմ լավագույն ընկերը ընդհանրապես ոչինչ չի հասկանում շախմատից, բայց նա ֆուտբոլի և բասկետբոլի մեծ երկրպագու է, ինչպես որ ես: Այնպես որ, մենք կարող ենք զրուցել այդ թեմաներով:

Արոնյան: Ընտանիքի անդամներ. հայրիկս ֆիզիկոս է և չի սիրում ո՛չ շախմատը, ո՛չ էլ մենամարտի որևէ այլ ձև: Ունեմ երաժիշտ, նկարիչ ընկերներ, որոնք հազվադեպ են հարցնում՝ ինչպես եմ խաղացել: Ինձ դա ընդհանրապես չի խանգարում: Ընդհակառակը, հաճելի է խոսել մարդկանց հետ, որոնց ներաշխարհը այդքան ուժեղ տարբերվում է քոնինից, երբ նրանք մենամարտի մեջ չեն մտնում քեզ հետ:

Քանի՞ լեզու գիտեք:

Կարլսեն: Նորվեգերեն, անգլերեն, դաներեն, շվեդերեն և մի փոքր գերմաներեն:

Արոնյան: Ազատ տիրապետում եմ ռուսերենին, հայերենին, անգլերենին և գերմաներենին:

Քանի՞ քայլ առաջ եք հաշվարկում խաղը:

Կարլսեն: Եթե պետք է, կարող եմ մտածել առավելագույնը 15-20 քայլ առաջ: Սակայն սովորաբար դրանք քիչ են: Անիմաստ է այդքան խորությամբ մի սցենար, չափազանց շատ հնարավորություններ մտածել:

Արոնյան: Հաճախ սխալ ես հաշվարկում: Քեզ թվում է՝ դու ամեն ինչ մինչև վերջ հաշվարկել ես, բայց իրականում երկրորդ քայլի վրա սխալվում ես: Մենք ունենք «հաշվարկի ծառ» հասկացություն, և եթե այն քեզ մոտ առանց ճյուղերի է, միայն բունն է, ապա ամեն ինչ շատ հեշտ է: Սովորաբար ամբողջ ջունգլիներ են լինում, բայց ոչ մի լուրջ շախմատիստ չի ասի՝ քանի քայլ առաջ է հաշվարկում խաղը:

Խաղի ժամանակ կողմնակի բաների մասին մտածո՞ւմ եք: Ինչի՞ մասին:

Արոնյան: Երբ ես խաղում եմ, գլխումս հաճախ երաժշտություն է հնչում: Շատ եմ սիրում տարբերակներ հորինել, օրինակ՝ Բրանդենբուրգյան կոնցերտները, եթե մտքումդ իրար ես միացնում, երբեմն շատ հետաքրքիր է ստացվում:

Շախմատի մասին երազներ տեսնու՞մ եք:

Կարլսեն: Երազներ երբեմն եմ տեսնում: Եթե երազը շախմատի մասին է, սովորաբար դա մղձավանջ է այն մասին, թե ինչպես եմ պարտվում:

Արոնյան: Երազներ հաճախ եմ տեսնում. շատ հետաքրքիր, երբեմն զարմանալի: Հաճախ եմ ընկերներիս պատմում ու մոռանում: Ոչ, դրանք շախմատի մասին չեն: Սովորաբար դրանք զարմանալի պլատոնական երազներ են:

Քաղաքականությամբ հետաքրքրվո՞ւմ եք: Կարպովը և այլ շախմատիստներ զբաղվում են քաղաքականությամբ, կցանկանայի՞ք երբևէ կրկնել նրանց փորձը:

Կարլսեն: Դե, ես մի փոքր հետևում եմ նորվեգական և միջազգային քաղաքականությանը, բայց խնդիրների մեծամասնության վերաբերյալ հատուկ կարծիք չունեմ:

Արոնյան: Շատ ավելի քիչ, բայց կարդում եմ գրքեր, որոնք կարող են օգնել սեփական ռեսուրսների կառավարման հարցում: Օրինակ Մաքիավելիի աշխատանքները սովորեցնում են կառավարել մարդկանց: Յուրաքանչյուր շախմատիստ աշխատում է 5-10 շախմատիստների հետ, և նրանց հետ աշխատանք վարելը մեծ արվեստ է: Քաղաքականություն դժվար թե մտնեի, միայն եթե ինչ-որ օգտակար բան անելու համար: Միայն հանուն քաղաքականության կամ իշխանության չէի մտնի դրա մեջ: Ես ավելի շուտ գրականության և կինոյի հետ կապված մի բանով կզբաղվեի:

Ձեզ անվանում են բոլոր ժամանակների լավագույն/երկրորդ գրոսմայստեր ոչ միայն արդի շրջանի, այլև շախմատի պատմության մեջ: Ի՞նչ եք մտածում սրա վերաբերյալ:

Կարլսեն: Համոզված չեմ, բոլոր ժամանակների «լավագույն» ասվածը շատ սուբյեկտիվ է, սակայն ես հաստատ գիտեմ, որ ես պատմության մեջ ամենաբարձր վարկանիշը ունեմ: Դա հրաշալի է:

Արոնյան: Անկեղծ ասած՝ կուզեի մի ճշտում մտցնել: Վարկանիշով արդեն շատ տարիներ է՝ ես երկրորդն եմ, բայց միշտ կարծել եմ, որ կան հինգ կամ մի փոքր ավելի շատ խաղացողեր, որոնք մի մակարդակի վրա են խաղում: Դա շատ լավ զգացում է: Դա այն է, ինչին ձգտել եմ ես, իմ ընտանիքը և այն մարդիկ, որոնք ինձ օգնել են: Այնպես որ, դա կոլեկտիվ ձեռքբերում է: