Հոդվածը՝ Թաթա Շոշիաշվիլի, OC Media
Ոչ վաղ անցյալում վրացիները չէին թաքցնում իրենց վրդովմունքն առ այն, որ մայրաքաղաքի շենքերի և անցումների պատերին արված փողոցային արվեստը «փչացնում» է քաղաքի տեսքը: Այժմ փողոցային արվեստը լայնորեն ընդունված է որպես քաղաքի մշակութային գանձերից մեկը, նույնիսկ այն դեպքում, երբ դրա օրինականությունը մնում է մշուշոտ:
Չնայած այն հանգամանքին, որ փողոցային արվեստը Վրաստանում նոր երևույթ է և հազիվ քսան տարվա պատմություն ունի, այն արդեն դարձել է երկրի ինքնության անջնջելի մասը, հատկապես մայրաքաղաք Թբիլիսիում:
Թեև սկզբում այն Թբիլիսիի բնակիչների մոտ լուրջ մտահոգություն էր առաջացնում, փողոցային արվեստով զբաղվողներն այժմ ասում են, որ վերջին տարիներին իրենց աշխատանքը շարունակաբար հրապուրանքի է արժանանում, քան զայրույթի:
«Փողոցային արվեստը միշտ եղել է ինքնարտահայտման ձև և իրենց «ձայնը» տեղ հասցնելու միջոց երիտասարդների համար։ Դա տեղեկության փոխանցման մի տեսակ է, իսկ թե ինչպիսի տեղեկություն է տարածվում, ամբողջությամբ կախված է հեղինակից»,- OC Media-ին ասել է Niko փողոցային փառատոնի՝ Վրաստանում փողոցային արվեստի ամենամյա տոնակատարության կազմակերպման հեղինակ Սանդրո Կվանտիլիանին:
Նա նշել է, որ Վրաստանում փողոցային արվեստն իր ժամանակակից տեսքով սկսեց զարգանալ 2000-ականների սկզբներին, երբ էժան ներկերը, հատկապես աերոզոլները, ավելի լայն տարածում գտան:
Սկզբում գրաֆիտի նկարիչների ստեղծած գունագեղ նկարները, հանգուցավոր տառերը և իրար միահյուսված պիտակները մարդիկ ընկալեցին որպես վանդալիզմ, որն այլանդակում էր մասնավոր սեփականության արտաքին տեսքը, բայց երբ արվեստի այս ձևը զարգացավ, այդ մոտեցումն սկսեց փոխվել: Այժմ վրացի փողոցային նկարիչները մրցակցում են ցանկացած այլ խոշոր քաղաքի ստեղծագործողների հետ, և նրանց ստեղծագործությունները, որոնք ժամանակին ծաղրի էին արժանանում որպես «խզբզանքներ», ողջունվում և հարգանքի են արժանանում ողջ աշխարհում:
Փողոցային արվեստը գրավել է նույնիսկ տեղական իշխանությունների ուշադրությունը, թեև նրանք չեն հասկացել, թե ինչպես կարելի է արվեստի՝ օրենքով անուղղակիորեն գրեթե չնախատեսված և խառնաշփոթ այս ձևը տեղավորել օրենսդրության խիստ սահմաններում:
Ե՛վ օրինական, և՛ անօրինական
Ստեղծագործելու և մշակութային ժառանգության ազատությունն ամրագրված է Վրաստանի Սահմանադրությամբ, որը թույլ չի տալիս միջամտել ստեղծագործական գործընթացին, կիրառել սահմանափակումներ և գրաքննել արվեստը, որը տեխնիկապես ներառում է նաև փողոցային արվեստը։
Չնայած դրան, փողոցային նկարիչները դեռ բախվում են իրավական բազմաթիվ մարտահրավերների: Պատերը, որոնք նրանց համար որպես կտավ են ծառայում, ի վերջո, կա՛մ մասնավոր են, կա՛մ պատկանում են քաղաքին։
Փողոցային արվեստի օրինականության հարցը սրվեց հատկապես 2018 թ․, երբ իշխանությունները կրկնապատկեցին Թբիլիսիի վարչական շենքերի և հարակից տարածքների պատերը ներկելու կամ դրանց վրա որևէ այլ գծանշում անելու համար սահմանված տուգանքը։ Ներկայումս գումարը տատանվում է 500-1000 լարիի (150-300 դոլար) սահմաններում:
Վրաստանում փողոցային արվեստի առաջամարտիկներից մեկի՝ Գագոշայի կարծիքով՝ տուգանքը պարզապես այն գինն է, որ փողոցային նկարիչը վճարում է իր սիրած աշխատանքով զբաղվելու համար։
«Ես հաճախ եմ ստիպված եղել գործ ունենալ ոստիկանության հետ և տուգանքներ վճարել»,- OC Media-ին ասել է նա: – Այս պահին պետք է վճարեմ 1000 լարի (300 դոլար), քանի որ ինձ բռնել են, երբ մի անգամ նկարում էի COVID-19-ի թեմայով»։
Բայց օրենքը նույն աչքով չի նայում փողոցային արվեստի բոլոր թեմաներին։
Ըստ Գագոշայի՝ որքան խնդրահարույց է թեման, այնքան ավելի հավանական է, որ նկարիչը կտուգանվի։ «Եթե դուք ծաղիկներ եք նկարում, ոչ ոք չի գա և ձեզ տուգանի դրա համար»,- բացատրել է նա։
2018 թ․ Թբիլիսիի քաղաքապետ Կախա Կալաձեն հայտարարել էր, որ ավելի բարձր տուգանքները «չեն խախտի փողոցային նկարիչների իրավունքները», քանի որ օրենքը վերաբերում է միայն նրանց, ովքեր «դիտավորյալ կերպով փչացնում են քաղաքի տեսքը»։
«Շատ վայրեր կլինեն փողոցային արվեստի համար, և փողոցային նկարիչները հնարավորություն կունենան դրսևորել իրենց տաղանդը»,- այդ ժամանակ ասել էր Կալաձեն՝ հավելելով, որ ինքը հետաքրքրված է փողոցային արվեստով և «զբաղվել է դրա լոբբինգով»:
Անշուշտ, Թբիլիսիի քաղաքապետարանը բազմիցս է հովանավորել է փողոցային արվեստը, այդ թվում՝ երկու փառատոն, որոնց ընթացքում մոտ երեք տասնյակ նկարիչներ նկարել են մի քանի գետնանցումներում, սակայն նրանք չէին կարող նկարել պարզապես այն, ինչ ցանկանում էին:
«Արգելված էր երեք թեմա, դրանք էին՝ քաղաքականությունը, կրոնը և պոռնոգրաֆիան»,- OC Media-ին ասել է Թբիլիսիում բնակվող փողոցային նկարիչ Սուդհան, որը մասնակցել է փառատոներից մեկին: Նա նաև հիշել է մի ստեղծագործություն, որի հեղինակին քաղաքային իշխանությունները խնդրել են փոխել այն, քանզի «նրանք կարծում էին, որ ստեղծագործությունը քաղաքականության մասին է»:
Վրաստանից դուրս բնակվող նկարիչների համար նույնիսկ այս փոքրաթիվ սահմանափակումների պայմաններում նկարելը ստեղծագործելու ինչ-որ հնարավորություն է։ Ռուսաստանից փողոցային նկարիչ Քսյու Բրիսը OC Media-ին ասել է, որ Վրաստանում նույնիսկ COVID-19-ի պատճառով սահմանված պարետային ժամի յոթ ամիսների ընթացքում ավելի հեշտ էր գործել, քան Ռուսաստանում:
«Ռուսաստանում, հենց ինչ–որ գծանկար կամ ինստալյացիա է հայտնվում փողոցում, այն անմիջապես հանվում է, և [նկարիչները] հաճախ տուգանվում են»,- ասել է նա։ -Անցորդների վերաբերմունքն էլ շատ վատ է»:
Մի պահ այստեղ է, իսկ հետո անհետանում է
Թեև Վան Գոգի կամ Դա Վինչիի արվեստի գործերը կարող են ապրել դարեր, եթե ոչ հազարամյակներ, փողոցային նկարիչներին այլ բան չի մնում, քան հաշտվելու իրականության հետ, որ իրենց արվեստը կարող է նույնիսկ մեկ օրվա կյանք չունենալ։
«Սկզբում հիասթափեցնող էր, երբ մի ամբողջ օր ես ծախսում նկարելու վրա, իսկ հետո մի քանի րոպեում ամեն ինչ ոչնչացվում է, նորից ներկվում կամ քո նկարածի վրա ինչ-որ այլ բան է հայտնվում»,- ասել է Գագոշան: – Բայց սկսում ես սովորել դրան»։
Նրա խոսքով՝ իր ստեղծագործությունների մեծ մասը, այդ թվում՝ իր ամենասիրած աշխատանքներից մի քանիսը, այլևս գոյություն չունեն:
Սակայն փողոցային նկարիչների մեծ մասը պատմության համար չէ, որ ստեղծագործում է․ նրանք նկարում են իրենց համար, և նկարելու համար յուրաքանչյուրի դրդապատճառները նույնքան բազմազան են և տարբեր, որքան նրանց արվեստը:
«Յուրաքանչյուր նկարիչ ունի իր մոտիվը»,- OC Media-ին ասել է Սուդհան: – Ոմանք դեմ են գնում համակարգին և այդ կերպ են բողոքում, մինչդեռ ոմանք ուղղակի սիրահարված են և արտահայտում են իրենց զգացմունքները, իսկ ոմանք էլ պարզապես ցանկանում են նկարել հաճույքի համար՝ առանց որևէ ենթատեքստի»։
